Meningen uit sector over nieuwe strategie NS verdeeld

Vanuit de sector zijn verschillende geluiden te horen over het besluit van NS om zich volledig te gaan richten op het hoofdrailnet. Hoogleraar Openbaar Vervoer Wijnand Veeneman en de vakbond FNV waarschuwen voor de risico’s van deze strategie, terwijl Arriva-directeur Anne Hettinga en voorzitter van Federatie Mobiliteitsbedrijven Nederland (FMN) denkt dat deze stap van NS marktwerking zal bevorderen. Vervoerder EBS twijfelt nog. “Het zou een slechte zaak zijn voor de marktwerking als Qbuzz opgeslokt wordt door een grote partij die nu ook al meespeelt op de Nederlandse OV-markt”, aldus EBS-directeur Wim Kurver.

Overigens vindt Kurver het nauwelijks een verrassing dat dit besluit is gemaakt. “NS zit nu constant in een spagaat. Ze is leverancier van onderdelen, maar ook een partij die concurreert met andere vervoerders. Dit levert altijd problemen op.”

Nieuwe strategie

Dinsdag heeft NS bevestigd dat ze inderdaad vrijwel alle stationswinkels gaat afstoten en niet meer mee gaat bieden op concessies van regionale spoorlijnen. Tevens gaat NS op termijn Qbuzz verkopen. “We moeten het beter doen en dus ook anders”, verklaarde NS-directeur Roger Van Boxtel de keuze tijdens een perspresentatie. “We willen een rol blijven spelen in vervoer van deur-tot-deur, maar hoeve niet per se een bus- of trammaatschappij te hebben. En we hoeven ook niet alle retail zelf te bezitten. Maar we houden wel regie op de kwaliteit van de winkels.”

“Hoofdrailnet is voorrecht, maar ook een grote verantwoordelijk”, zei Van Boxtel. “De slagaders van het Nederlandse vervoersnet zijn in handen van NS en daar moeten we ons dus op concentreren. Daarvoor moeten we zorgen dat we voldoende schone en veilige treinen hebben, die op tijd rijden. Ik hoop op deze manier het vertrouwen van de reiziger terug te winnen. En ik vraag dit ook aan de politiek, want het wordt echt tijd voor rust en regelmaat bij NS.”

Reactie op aanbestedingsfraude Limburg

Hoogleraar Openbaar Vervoer Wijnand Veeneman vindt het besluit van de NS erg jammer. “Dijsselbloem heeft duidelijk gemaakt wat de politiek wil en NS doet dit blijkbaar netjes. Maar ik betwijfel of reizigers hier veel mee opschieten.” Hij noemt dit besluit een ‘overreactie’ op de onregelmatigheden bij de aanbesteding in Limburg, die de markt hoogstwaarschijnlijk zal gaan schaden.

Dit is ook de verwachting van vakbond FNV. “Politiek Nederland is boos op de NS vanwege alle gebeurtenissen in Limburg en om het Fyra-debacle en heeft dus druk uitgeoefend op NS om wat te veranderen. En nu straft NS zichzelf door het mes in eigen vlees te zetten uit angst dat de politiek dit zal doen als reactie op deze problemen”, aldus woordvoerster Mariëtte van Dijk. “De plannen van de NS getuigen meer van angst dan van een duidelijke visie.”

Vorige maand zei directeur van Connexxion, Bart Schmeink, nog in een ingezonden brief naar het Financieel Dagblad dat NS er goed aan zou doen om zich alleen nog te richten op het hoofdrailnet. “Zet een hek om het hoofdrailnet van NS en laat haar daarbuiten niet de markt opgaan met eigen spoor-, stadsvervoer- en busondernemingen. Laat NS doen wat ze moet doen, namelijk zich richten op de betrouwbaarheid, veiligheid, comfort en service van het hoofdrailnet.” Volgens Schmeink werkt de marktwerking in de regio’s goed en daarom zou voorkomen moeten worden dat de NS die markt in de regio verstoort.

Gelijk speelveld

Volgens Veeneman is het helemaal niet nodig dat NS niet meer mee mag dingen naar regionale spoorconcessies. De politiek hoopt namelijk dat door dit besluit een meer gelijk speelveld in de markt gecreëerd wordt, maar dit is volgens de hoogleraar ook mogelijk zonder NS helemaal van de markt uit te sluiten. “Een ‘level playing field’ had ook ontwikkeld kunnen worden door de spelregels beter op te stellen en te verduidelijken. Door hier een goede stap in te maken, had dit level playing field net zo goed geborgd kunnen worden.”

Bovendien is het nog maar de vraag of er veel zal veranderen bij de aanbestedingen, zeker bij de busconcessies. Kurver zegt te twijfelen of het aanbestedingslandschap veel gaat veranderen door dit besluit, omdat Qbuzz opgekocht zal worden door een andere vervoerder. “Het zou voor de marktwerking beter zijn als Qbuzz wordt gekocht door een kleine of zelfs een nieuwe partij die nieuwe waarde geeft aan de markt”, aldus Kurver.

Marktwerking

Veeneman ziet echter weinig verbeterpunten voor de marktwerking in Nederland. “Als de regels preciezer gereguleerd waren, had je een level playing field kunnen ontwikkelen, terwijl er tegelijkertijd voldoende bieders op de markt zouden blijven. Nu moet het verlies van een bieder door de markt opgevangen worden.” De vraag blijft op dit moment wie Qbuzz straks opkoopt.

Vorig jaar was er nog sprake van dat de vervoerder zou worden gekocht door SNCF, de Franse spoorwegmaatschappij. Het is nog onduidelijk of SNCF nog steeds geïnteresseerd is in Qbuzz. Overigens zag de Ondernemingsraad van Qbuzz het vorig jaar niet zitten om door de Franse maatschappij overgenomen te worden. Ook Veeneman hoopt op een andere partij. “De Fransen en Duitsers dingen al naar concessies op de Nederlandse markt. Misschien kan Qbuzz gekocht worden door een Engels bedrijf, dan hebben we er weer een partij bij.”

Exploitatie stationsretail

Verder vindt Veeneman het een zeer slechte ontwikkeling dat de winkels op de stations straks niet meer geëxploiteerd worden door NS zelf. Volgens de hoogleraar is NS er de afgelopen tijd erg goed in geslaagd om de stationsretail te exploiteren en is het maar even afwachten of dit nu ook zo blijft. “Door de lange openingstijden bleven de stations heel lang levendig. Nu zou het best kunnen dat de winkels sluiten om 19 uur en dat de stations in de avonduren stille, doodse plekken worden.” Van Boxtel zei tijdens de presentatie overigens dat NS de intentie had om de openingstijden net zo ruim te houden als nu.

De retail van NS doet het heel goed en maakt volgens de FNV ongeveer 70 miljoen euro winst. “We geloven niet dat het spoor er beter van wordt, wanneer een winstgevende tak afgestoten wordt”, aldus Andries van den Berg van FNV. “Het ‘kopje koffie op het perron’ en het ‘broodje voor onderweg’ leveren de NS ook elk jaar veel geld op, dat geïnvesteerd kan worden in beter spoor. Het verkopen van NS Retail, de meest winstgevende tak, zal een flinke financiële aderlating zijn voor NS en haar personeel.”

Medewerkers

Verder maakt de vakbond zich ernstig zorgen om alle medewerkers van deze stationwinkels. Zij werken nu voor NS en hebben daar relatief goede arbeidsvoorwaarden. Door deze winkels te verkopen, kan de situatie voor de medewerkers bijna alleen maar verslechteren, denkt FNV. “Er werken nu zeker 4000 mensen bij NS en een deel daarvan zal overgenomen worden door de andere bedrijven. Maar er moeten hoe dan ook mensen uit en de arbeidsvoorwaarden voor de overgebleven medewerkers gaan erop achteruit”, voorspelt Van Dijk.

De FNV zegt ook niets van de strategie te begrijpen. “Door deze nieuwe strategie krimpt NS in en maakt ze zichzelf zwakker? Hoe verwacht je dan nog ooit het hoofd te kunnen bieden aan andere grote bedrijven die op de markt meedingen, zoals Transdev en Deutsche Bahn? Die bedrijven doen in het eigen land wel gewoon mee op de eigen markt.” FNV Spoor wil dat NS deze plannen van tafel haalt en samen met de medewerkers een nieuw plan ontwikkelt met wel ambitie voor haar reizigers.

Inge Jacobs

Lees ook: FMN: nieuwe NS-strategie bevordert samenwerking in OV