‘Kok verscheurde brief Netelenbos over onderhandse gunning hsl’
Minister Netelenbos van Verkeer en Waterstaat wilde koste wat het kost dat de hogesnelheidslijn onderhands werd gegund aan NS. Zij schreef hierover een brief aan premier Kok. De bewindsvrouw gaf daarin aan dat ze niet de verantwoordelijkheid wilde dragen voor een openbare aanbesteding. Deze brief werd tijdens een overleg met de premier verscheurd. Dat zei oud-secretaris-generaal van het ministerie Ralph Pans maandag tijdens de openbare verhoren van de de parlementaire enquêtecommissie Fyra.
Netelenbos wilde in 2000 de hogesnelheidslijn onderhands gunnen aan een combinatie van NS, KLM en Schiphol. Minister Zalm van Financiën, minister Jorritsma van Economische Zaken en minister Brinkhorst van Landbouw wilden echter een openbare aanbesteding. Ook premier Kok sloot zich hier later bij aan.
De landsadvocaat had volgens Pans aangegeven dat het mogelijk was om de concessie onderhands te gunnen, maar premier Kok vond de juridische risico’s te groot en vreesde dat Brussel niet akkoord zou gaan met een dergelijk besluit. “De minister-president zei als puntje bij paaltje komt dan moeten wij op de blaren zitten en niet de landsadvocaat”, aldus Pans.
Fyra-treinen
Ook voorzitter Arriën Kruyt van reizigersorganisatie Rover werd maandag gehoord. Hij stelde dat de kennis van spoorwegen bij het ministerie van Verkeer en Waterstaat (nu Infrastructuur en Milieu) lange tijd verwaterd is geweest. Daardoor zijn de ambtenaren op het ministerie volgens hem te lang meegegaan in de hoop van NS dat het wel goed zou komen met de Fyra-treinen. “In mijn waarneming is de kennis van het spoor vanaf 2011, 2012 verbeterd op het departement. Daarvoor was het matig.”
De levering van de Fyra-treinen van AnsaldoBreda liep jarenlange vertraging op. Toen de door NS en NMBS bestelde treinen begin 2013 gingen rijden, werden ze na enkele weken weer uit dienst gehaald vanwege allerlei gebreken.
Start dienstregeling
Kruyt vertelde tijdens het verhoor dat hij al voor de start van de dienstregeling van de Fyra-treinen diverse geluiden hoorde over dat er problemen waren met de treinen. “Ik heb dat kenbaar gemaakt bij HSA (High Speed Alliance, red.). Ik heb gezegd dat ze pas moesten starten als de treinen in orde waren.”
“In Denemarken waren er ook problemen met treinen van AnsaldoBreda. Het heeft mij verbaasd dat er niemand van NS naar Denemarken is afgereisd.”
AnsaldoBreda
Rover en haar Belgische evenknie TreinTramBus hebben er voor de start van de Fyra-diensten bij NS en NMBS op aangedrongen om de Beneluxtrein tussen Amsterdam en Brussel en België in stand te houden. Maar directievoorzitter Jan-Willem Siebers van het toemalige NS Hispeed, die hij hier destijds over sprak, was er volgens Kruyt ‘rotsvast van overtuigd dat de Fyra-treinen het gingen doen’. “Natuurlijk heeft hij geweten dat er betrouwbaarheidsproblemen waren, maar hij heeft de impact hiervan onderschat”, aldus de voorzitter. “NS heeft de curieuze onhebbelijkheid dat ze altijd denkt dat het vanzelf beter zal gaan.”
Toen de Fyra-treinen uit dienst werden gehaald viel er vanwege het ontbreken van de Beneluxtrein een enorm gat in de dienstregeling. “Wij waren unaniem teleurgesteld, want er was in feit nog maar één keer per twee uur een trein. Als er één uitvalt, dan heb je een enorm gat in je dienstregeling. Ik hoorde verhalen over Nederlandse Europarlementariërs die gingen carpoolen. We hoorden ook soortgelijke verhalen uit België”, aldus Kruyt.
Enquêtecommissie
De enquêtecommissie onder leiding van CDA-Kamerlid Madeleine van Toorenburg wil onder andere antwoord op de vraag hoe het aanbestedingsproces is verlopen. Ook wil ze weten waarom NS heeft gekozen voor een relatief goedkope trein in plaats van ervaren treinenbouwers die materieel leveren met bewezen technologie.
Tijdens de verhoren moet duidelijk worden hoe het kan dat tijdens de fabricage van de treinen de gebreken onvoldoende werden opgemerkt en hoe er tot het besluit is gekomen om de trein uit de dienstregeling te halen. In totaal gaat de commissie veertig betrokkenen openbaar horen, onder wie toenmalig minister Tineke Netelenbos van Verkeer en Waterstaat, oud-minister Gerrit Zalm van Financiën en AnsaldoBreda-topman Maurizio Manfellotto.
Parlementaire enquête
Een parlementaire enquête is het zwaarste onderzoeksinstrument van het kabinet. Mensen die gehoord worden hebben een aanwezigheidsplicht en spreken onder ede. De verhoren gaan vier weken duren. Het onderzoek kost 2,1 miljoen euro.
UPDATE
Marieke van Gompel
Lees ook:
