Jaaroverzicht 2016: turbulente concessies, maar ook samenwerking

Op veel gebieden was 2016 een turbulent jaar. Rechtszaken en bezwaarprocedures tegen gunningen leken eerder regel dan uitzondering en de concessies en nieuwe dienstregelingen die dit jaar ingingen hadden allemaal last van enkele opstartproblemen in de eerste dagen of weken van operatie. Maar er was ook ruimte voor vernieuwing, innovatie en meer samenwerking. Veolia staakte het bezwaar tegen de gunning van de concessie Limburg aan Arriva, NS en Connexxion sloegen de handen ineen om de proef met single check-in/check-out op de Valleilijn te realiseren en de eerste stappen werden gezet richting een groenere OV-sector.

Een jaar eerder werd nog getekend door de aanbestedingsfraude van Abellio in Limburg en daarvan waren ook nu nog de gevolgen te merken . Aan het einde van 2016 startte de rechtszaak tegen de NS en de vijf oud-bestuurders die door het OM beschuldigd worden van fraude, valsheid in geschrifte en omkoping. Als reactie op de fraude presenteerde NS zijn nieuwe strategie en besloot het in ieder geval de komende jaren niet meer mee te dingen naar regionale concessies.

Hoewel NS zelf schikte met de oud-bestuurders van Veolia en Abellio die betrokken waren bij de onregelmatigheden tijdens de aanbesteding van de OV-concessie in Limburg, lijkt het OM hen er wel degelijk persoonlijk voor verantwoordelijk te willen houden. Bovendien beraadt ook de Autoriteit Consument en Markt (ACM) zich nog op een mogelijke straf. De boete die de spoorvervoerder hierdoor op kan lopen, kan zeer hoog oplopen.

Limburg

Dit jaar betekende dus ook het einde van het strijd tussen Veolia en Arriva over de OV-concessie Limburg. Nadat Abellio werd uitgesloten van deze concessie, gunde de provincie de concessie aan Arriva, tot onvrede van Veolia. Veolia vond namelijk dat de hele aanbesteding opnieuw moest en was de eerste paar maanden van 2016 nog van plan om dit via een rechtsgang af te dwingen.

Het was daarom ook langere tijd onduidelijk of Arriva de concessie wel werkelijk kon starten, al nam de vervoerder wel een risico door alvast treinen te bestellen. In april werd echter bekend dat Veolia zich neerlegde bij de gunning aan Arriva en de vervoerder kon Arriva zich vanaf dat moment echt gaan voorbereiden op de uitvoering van deze miljardenconcessie. De schikking van de zaak leverde Veolia bovendien 2 miljoen euro op.

Elektrisch vervoer

De concessie Limburg was slechts een van de concessies die dit jaar van start ging. Behalve in Limburg, mocht Arriva ook de concessie in Zuidoost-Friesland starten. Daarmee heeft Arriva nu de hele provincie Friesland in handen. In deze concessies werd flink geinvesteerd in nieuw materieel en in innovaties. Zo ging Arriva met elektrische bussen rijden in Maastricht en Venlo. Connexxion-dochter Hermes zette nog een stap verder in Zuidoost-Brabant. De vervoerder mocht de concessie in Zuidoost-Brabant blijven verzorgen en startte daar meteen met 43 elektrische bussen.

Daarmee zijn er al enkele stappen gezet richting de transitie naar zero emissie. In april werd door de staatssecretaris Dijksma van Infrastructuur en Milieu en alle concessieverleners nog een bestuursakkoord ondertekend om in 2025 alleen nog maar nieuwe OV-bussen in te kopen en in 2030 alle bussen in het OV zonder schadelijke uitstoot te laten rijden.

Concessies

Hoewel Arriva eind 2016 de nieuwe vervoerder werd in enkele nieuwe concessies die in december ingingen, wist de vervoerder geen nieuwe concessies binnen te slepen. Connexxion kreeg na 1,5 jaar de bevestiging dat de vervoerder in Haarlem-IJmond mocht gaan rijden en won ook de concessie in Amstelland-Meerlanden, met daarin onder meer het recht om vervoer te regelen in en rondom Schiphol. Connexxion verloor de concessie Almere aan Syntus. De Keolis-dochter had ook het jaar eerder al de concessie had gewonnen voor de provincie Utrecht.

Rondom die laatste concessie bleef lange tijd een netelige situatie bestaan, omdat Connexxion een bezwaarprocedure begon tegen de gunning die maandenlang bleef duren. Het leek erop dat het College van Beroep voor het bedrijfsleven pas na december – dus na ingang van de concessie – uitspraak zou doen, maar uiteindelijk werd in november bekend dat Syntus de concessie terecht had gewonnen. Hoewel Syntus zelf volhoudt dat de korte implementatietijd weinig problemen opleverde, bleek de concessie de eerst twee weken niet bepaald probleemloos te verlopen.

Het busvervoer in de steden Rotterdam en Den Haag zal voortaan onderhands gegund gaan worden aan HTM en RET. Er is door de Metropoolregio Rotterdam Den Haag een voorlopige keuze gemaakt om het busvervoer in de steden niet langer openbaar aan te besteden. Vanwege de invoering van de wet Aanbestedingsvrijheid OV mogen de concessieverleners in de steden Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht voortaan zelf kiezen of ze het openbaar vervoer in- of aanbesteden.

Marktordening

Daar is dus minder sprake van marktwerking, terwijl op het spoor juist een kans bestaat op meer marktwerking. Het kabinet laat momenteel een onderzoek uitvoeren naar marktordening op het spoor als reactie op de Fyra-enquête. Dit onderzoek moet een antwoord geven op de vraag hoe in Nederland goed en betaalbaar spoorvervoer kan worden gerealiseerd en welke vorm van marktwerking hier het beste voor geschikt is.  Dit zou kunnen betekenen dat NS zijn positie op het hoofdrailnet verliest. Vier scenario’s worden bekeken, maar volledige gunning van het spoor aan NS is in ieder geval niet mogelijk, omdat dit ondertussen door Europa verboden is nadat het Vierde Spoorpakket is aangenomen.

In dit onderzoek wordt ook gekeken naar een mogelijke nieuwe vervoerder op de HSL Zuid. Er wordt al langer getwijfeld of de HSL Zuid wel deel moet uitmaken van het hoofdrailnet, omdat de prestaties van NS op dit traject nogal te wensen overlaten. De politiek heeft besloten om te gaan kijken of een andere vervoerder hier treinen kan laten rijden met minder uitval. Onder meer Arriva heeft al vaker beloofd beter te zullen kunnen presteren.

Botsing

Het afgelopen jaar heeft helaas ook een groot aantal ongevallen en botsingen met ernstige afloop gezien. Begin dit jaar overleed een machinist bij een botsing tussen een trein van Arriva en een hoogwerker op rupsbanden. Arriva-directeur Anne Hettinga noemde dit een harde slag voor het bedrijf en zei zeer geschokt te zijn. Later in het jaar raakten er 18 mensen gewond na een botsing tussen een Arriva-trein en een tankauto met melk in het Groningse Winsum. De vrachtwagen reed van een boerenerf af en botste bij een onbewaakte spoorwegovergang tegen de zijkant van de trein, waardoor de trein gedeeltelijk ontspoorde

Tevens botsen trams van de GVB dit jaar meerdere malen tegen elkaar, waarbij enkele lichtgewonden vielen en een beschonken buschauffeur van de RET reed in februari frontaal tegen een boom. Deze man werd hiervoor geschorst. En niet alleen in Nederland vonden er heftige ongelukken plaats. In Duitsland botsen twee passagierstreinen begin februari boven op elkaar met daarin in totaal 150 passagiers. Daarbij kwamen onder meer de twee machinisten en twee conducteurs om het leven. Een botsing tussen een passagierstrein en een goederentrein in oosten van België in juni kostte bovendien aan drie mensen het leven, waaronder de machinist.

Samenwerking

Ondanks alle worstelingen en onrust, bleek er wel meer ruimte voor samenwerking. Op gezamenlijk initiatief van Connexxion en NS werd een proef geinitieerd voor de realisatie van single check-in/check-out. Dit werd goedgekeurd door de Autoriteit Consument en Markt, mits NS en Connexxion maatregelen namen om de uitwisseling van gevoelige informatie te voorkomen. Ook mag deze proef slechts een jaar duren. Vooral die beperkte duur mocht op kritiek rekenen, onder meer van Rover. De reizigersorganisatie wil dat een single check-in/check-out gewoon wordt.

Bovendien stelden de stadsvervoerders en NS in juli samen een plan op met een toekomstvisie voor 2040 in de OV-sector. Hier sloten de streekvervoerders in de FMN zich echter niet bij aan, omdat het alleen een toekomstbeeld bevatte voor de toekomst van het vervoer in Randstad. Net voor de kerstdagen daarentegen werd een visie gepresenteerd waarin alle Nederlandse vervoerders samen een visie hadden opgesteld, met zowel plannen voor de drukte in de Randstad en de grote steden als voor de dunbevolkte gebieden.