‘Tarieven bevriezen bij onvoldoende presteren NS en ProRail’

COLUMN – Als de NS en ProRail onvoldoende presteren, dan moeten de tarieven worden bevroren. Deze dreigende geringe inkomstenderving is een betere stok achter de deur dan een boete. Dat zegt Rikus Spithorst van Maatschappij Voor Beter OV.



De NS krijgt wegens achterblijvende prestaties en achterblijvende klanttevredenheid jaar na jaar boetes opgelegd van de bewindspersonen bij het ministerie voor Infrastructuur en Milieu. Voorwaardelijke boetes worden definitief, er komen nieuwe voorwaardelijke boetes die het volgende jaar dan ook weer definitief worden, enzovoort.

Zo op het oog gaat het om forse bedragen. Recentelijk weer 2,75 miljoen. Nou ja, forse bedragen? In verhouding tot de omzet en de winst van de NS gaat het natuurlijk om peanuts. En ook ProRail is meermalen beboet, maar gelukkig is ProRail de meest recente ronde boetevrij doorgekomen.

Reizigersoordelen

Het gaat bij de boetes dus om relatief geringe bedragen en uit economisch oogpunt is het voor de NS daarom aantrekkelijker om de boete te betalen, dan een veelvoud van het boetebedrag uit te geven aan werkelijke verbetering van de treindienst. De NS wekt in zijn brief aan de staatssecretaris over de reizigersoordelen overigens de indruk dat men zijn energie liever besteedt aan het bestrijden van de juistheid van de rapportcijfers die de reizigers uitdelen, dan aan het nog verder verbeteren van de kwaliteit.

De reiziger wordt min of meer weggezet als een verwend nest dat te lage cijfers geeft. De NS, immers, “heeft de meeste afgesproken grenswaarden gehaald”. Ik noem 8 van de 14 niet de meeste, “maar met de hakken over de sloot iets meer dan de helft”. En de NS kan dan wel een bepaald percentage op tijd rijdende treinen als norm hanteren, maar dat betekent nog niet automatisch dat de klant daar dus tevreden dient te zijn.

Tariefaanpassing

En waar komt dat geld van die boetes eigenlijk terecht? De boetes verdwijnen in principe in de kassa van het ministerie. De staatssecretaris zou dan het geld bijvoorbeeld kunnen besteden aan het gladstrijken van managementblunders, zoals het Fyra-dossier.

Het zou juister zijn, als de NS bij onvoldoende presteren de jaarlijkse tariefaanpassing aan de inflatie niet (of niet geheel) zou mogen doorvoeren. Dan snijdt het mes aan twee kanten. Enerzijds is de dreigende aanzienlijke inkomstenderving voor de NS een stok achter de deur, en anderzijds worden de reizigers – dat zijn degenen die persoonlijk last hebben van het matig presteren van de NS – rechtstreeks gecompenseerd voor de achterblijvende kwaliteit van het treinvervoer, in plaats van dat het geld aan andere dingen wordt besteed.

Gebruikersvergoeding

Voor ProRail zou een soortgelijk regime moeten komen. Indien ProRail onderpresteert, dan zou de gebruiksheffing niet mogen stijgen. Verladers kunnen hun klanten dan iets lagere tarieven bieden en de NS hoeft dan de dus niet gestegen gebruiksvergoeding ook niet aan de reizigers door te berekenen in de vorm van een tariefstijging bovenop de inflatie.

Kortom: flinke stok achter de deur, en degene die de hinder van het onderpresteren heeft ondervonden, de reiziger dus, wordt enigszins schadeloos gesteld. Dat past bij de verzakelijking van onze samenleving. Product of dienst niet in orde? Geld terug of korting. Dat geldt in de winkel en wat mij betreft dus ook in het OV. En het verleden heeft aangetoond dat tariefbevriezing prima werkt om de NS in beweging te krijgen. Begin deze eeuw werden de tarieven bevroren in afwachting van verbetering van de punctualiteit. Nooit werkte de NS harder om die klus te klaren dan toen.

Beoordeling prestaties

De wijze van beoordeling van de prestaties blijft een punt van zorg. Er worden wel stapjes vooruit gezet qua meting, maar een echt goede meetmethodiek staat nog in de kinderschoenen. Het gaat niet alleen maar om de vraag of een trein op tijd was. Het gaat om de vraag, of aansluitingen worden gehaald. Dus niet om treinpunctualiteit, maar om reizigerspunctualiteit. En het moet gaan om serieuze comfortnormen. Dus een trein kan niet ongestraft slechts de helft van de geplande lengte zijn waardoor reizigers als haringen in een ton worden vervoerd.

En behalve gemiddelden, zullen ook de negatieve uitschieters in ogenschouw moeten worden genomen. Per tijdstip en per traject. Voor ProRail geldt iets vergelijkbaars. Een wisselstoring midden op het Centraal Station van Amsterdam moet zwaarder wegen dan een wisselstoring op een nauwelijks gebruikt rangeerterrein. Tenzij ProRail ter plaatse de infrastructuur zodanig heeft ingericht dat een kapot wissel weinig hinder oplevert omdat er voldoende alternatieve sporen en wissels beschikbaar zijn.

Concessies

Ook bij ProRail zouden niet alleen gemiddelden, maar ook negatieve uitschieters naar aantal gedupeerde reizigers, tijdstip en traject moeten worden meegenomen in de beoordeling. Over de allerbeste manier om de prestaties van vervoerder en infrabeheerder te beoordelen, zal nog heel wat worden gezegd en geschreven. Haast is daarbij geboden, want in de nieuwe vervoers- en beheerconcessie dient dit goed te worden vastgelegd. Graag nodig ik de lezers van deze website uit, onder deze column suggesties aan te dragen.

Rikus Spithorst, Maatschappij Voor Beter OV

Lees ook: NS krijgt miljoenenboete vanwege ontevreden reizigers