‘Methode van aanbesteden OV moet anders’

COLUMN – De methode waarop het openbaar vervoer in Nederland wordt aanbesteed moet veranderen. Alleen op die manier kunnen de vruchten worden geplukt van concurrentie in het OV. Dat zegt Jan Zaaijer, oud-directeur van Veolia.

Lees hieronder zijn column.

Aanbesteden staat in een kwade reuk. Het heeft te maken met privatiseren en dat is in de ogen van velen een duivels project dat ten doel heeft alles slechter te laten lopen. Men ziet dan over het hoofd, dat aanbesteden vaak de enige manier is om overheidsopdrachten op een eerlijke manier toe te kennen. Het is waar, aan het aanbesteden zoals dat nu gebeurt zijn nadelen verbonden. Wat kunnen we hieraan doen? Ophouden met aanbesteden en alles laten doen door de overheid? Of is het handiger de methode van aanbesteden te verbeteren? Ik ben ervan overtuigd dat het laatste het geval is.

Keuze

Een overheid die iets tot stand wil brengen heeft de keuze tussen zelf doen en uitbesteden of inkopen. Vaak is die keuze niet moeilijk. Niemand stelt voor het Korps Mariniers te privatiseren. Of het Rijksmuseum. Andersom is er geen overheid die zelf computers maakt. Rijkswaterstaat legt zelf geen wegen aan. Soms moet er worden nagedacht. 

In Nederland is de levering van leidingwater in handen van overheden. In Frankrijk wordt het leidingwater geleverd door een beursgenoteerde onderneming. Wat zou er beter zijn? Planning en beheer van infrastructuur is meestal een overheidstaak. Maar je kunt het beheer privatiseren, bijvoorbeeld als je tolgelden wilt innen.

Uitbesteden heeft grote voordelen. De overheid kan gebruik maken van de expertise die beschikbaar is in de markt. Privébedrijven zijn gespecialiseerd in hun vak en hebben meestal een ervaring van vele decennia. Vaak werken deze bedrijven internationaal, wat hun kennis nog vergroot. Overheidsbedrijven kunnen hier niet tegenop. De concurrentie in de markt leidt er bovendien toe dat het werk geleverd wordt tegen veel lagere kosten dan een overheidsbedrijf ooit kan bereiken. 



Leverancier

Als een overheid uitbesteedt, moet zij een manier vinden om een leverancier te kiezen zonder dat er vriendjespolitiek, of erger, aan te pas komt. Dit klemt des te meer omdat de overheid zelf niet onderhevig is aan concurrentie. Daarom moet een overheid, die iets uitbesteedt of inkoopt, aanbesteden volgens wettelijke regels.

Dit stuk is geschreven vanuit mijn ervaring in het openbaar vervoer, dat wil zeggen dienstverlening aan reizigers. Die reizigers betalen een deel van de kosten zelf. Maar de overheid kan niet worden gemist. Zij zorgt voor de infrastructuur en de organisatie van het vervoer en past, waar nodig, grote geldbedragen bij. Het vervoer wordt georganiseerd in veelal geografisch afgebakende concessies, waarvan de inhoud contractueel is vastgelegd. Het recht, tevens de plicht, om het vervoer in de concessie te verrichten, met de daaraan verbonden financiële voorwaarden, wordt in de regel openbaar aanbesteed.

Concessies

In tegenstelling tot de populaire opvatting leidt aanbesteden tot een economische overmacht bij de organiserende overheid. De omvang en inrichting van de concessies hebben grote invloed op de organisatie van de vervoerbedrijven. Het niveau en de details van de dienstverlening liggen vast, evenals de tarieven.

De harde concurrentie leidt tot gunstige financiële voorwaarden voor de organiserende overheid en overeenkomstig lage inkomsten bij de vervoerders. 

De vervoerders voelen zich beknot in hun toegevoegde waarde en worden vaak geconfronteerd met verliesgevende concessies. De sfeer in de markt is matig. Er is veel juridische strijd. Sommigen vrezen voor kwaliteitsverlies. De situatie in het openbaar vervoer is niet uniek. In het taxivervoer, de schoonmaakdiensten en de thuiszorg zien we overeenkomstige effecten.

Vervoersbedrijven

Ik vind dat de nadelen van het aanbesteden onder ogen moeten worden gezien. Ophouden met aanbesteden is geen oplossing. NS en de gemeentelijke vervoersbedrijven van Amsterdam, Den Haag en Rotterdam functioneren niet beter dan Arriva, Connexxion, Qbuzz, Syntus en Veolia. Ze zijn wel aanmerkelijk duurder. We moeten de problemen met de huidige aanbestedingspraktijk beschrijven en oplossen. Hierop kom ik binnenkort terug.

Jan Zaaijer, oud-directeur Veolia