Foutieve cijfers schaden imago van openbaar vervoer

Een adviesbureau kwam begin maart met cijfers naar buiten over de subsidie voor het openbaar vervoer. Het onderzoeksbureau stelde dat de kosten voor het openbaar vervoer tussen 2004 en 2010 was verdrievoudigd. Achteraf bleken de conclusies die waren getrokken op basis van CBS-cijfers niet te kloppen. Het adviesbureau corrigeerde de onderzoeksresultaten, maar daarmee was het kwaad al geschied. Onderzoeker Wijnand Veeneman van de Technische Universiteit Delft zette de cijfers op een rijtje.

Lees hieronder zijn column.

Het stond op de voorpagina van het Financieel Dagblad: het openbaar vervoer zou sinds 2004 twee keer zo duur zijn geworden, om precies te zijn qua subsidie. En er werd nauwelijks extra met het openbaar vervoer gereisd. Er was een discussieartikel van een eerbiedwaardig instituut waarin het werd uitgerekend. Het discussieartikel was iets genuanceerder maar niet veel.

Doosjes

Het was gebaseerd op cijfers van het CBS, dat had de begrotingen van de provincies in doosjes gestopt. Het doosje dat zij openbaar vervoer noemden was sinds 2004 twee keer zo vol geworden. De onderzoekers hadden die reeks cijfers genomen en de cijfers voor de stadsregio’s er bij geschat. En kwamen zo bijna op een verdubbeling. Voor de hele sector. Het openbaar vervoer zou in de afgelopen jaren hopeloos inefficiënt geworden zijn. Het stond er niet zo best op.

In de wereld van vervoersautoriteiten werd driftig gereageerd, in beide betekenissen. Het was geheel tegen hun eigen ervaringen in. Zij hadden moeilijke aanbestedingen gedaan en waren er in geslaagd om openbaar vervoer veel goedkoper te krijgen van de vervoerders. Soms hadden ze meer vervoer geregeld voor hetzelfde geld. Die efficiëntie was dus juist omhoog gegaan.

Cijfers

Ik dook zelf eens in de cijfers. In een avond liep ik de begrotingen van alle decentrale overheden door. Sommige gaven precies aan wat ze de vervoerder betaalden voor het rijden van bussen. Aan de andere kant waren er overheden die een veel grovere verdeling hadden in hun begroting: ‘fysieke omgeving’ was het meest fijnmazige wat er op hun begroting stond.

Ik telde alles bij elkaar op en kwam op 1,4 miljard voor openbaar vervoer. Op de begroting van het ministerie van Verkeer en Waterstaat stond dat het openbaar vervoer in 2004 nog 1,3 miljard subsidie kreeg.  Allebei grove cijfers, maar die leken niet te wijzen op een verdubbeling. Het cijfer uit 2012 was waarschijnlijk te hoog door de grove begrotingsverdeling, het cijfer voor 2004 waarschijnlijk te laag vanwege andere subsidieposten op de begroting van het rijk.

Goeie doosjes

In de toestand die volgde werd duidelijk dat niet helemaal helder was hoe het CBS de cijfers van de provinciale begrotingen in doosjes stopte. Geld voor vliegvelden zat er ook tussen, duidelijk geen subsidie voor het openbaar vervoer. Het werd ook duidelijk dat er inkomsten in de doosjes zaten, dat wat we als reizigers voor openbaar vervoer betalen. Duidelijk geen subsidie.

Het werd ook duidelijk dat stadsregio’s dingen toch wel anders deden dan provincies, waardoor de schatting voor de stadsregio’s misschien wel niet klopte. En zaten de kosten van de opdrachtgevende ambtenaar er wel in, de kosten van nieuwe haltes, de kosten van de busbaan? En hoorden die er in?

Beeld en realiteit

Het ultieme alternatieve antwoord op wat zo pontificaal voor op het Financieel Dagblad had gestaan bleef uit. De onderzoekers trokken hun onderzoek in. In het Financieel Dagblad verscheen er een klein stukje over. Ik sprak een Kamerlid, die me er nog eens naar vroeg. Ik legde uit wat er aan de hand was.

Ingewikkeldheid en onzekerheid over cijfers moesten het opnemen tegen een heldere boodschap voor in de krant: het openbaar vervoer is niet efficiënt. En ik meende te zien dat ingewikkeldheid en onzekerheid het verloren. Iemand met invloed over het openbaar vervoer was gaan geloven: het openbaar vervoer was sinds 2004 alleen maar inefficiënter geworden.  En broedde op actie. Waarschijnlijk een die de efficiëntie van het openbaar vervoer geen goed zou doen omdat het allemaal anders zou moeten worden. Hij zou uiteindelijk zijn gelijk halen.

Onderzoek

Ik doe al tijden onderzoek naar dit thema. Het goed crunchen van beschikbare numbers is al lastig. Het vinden van bruikbare cijfers daar dan de juiste betekenis aan verbinden is nog weer een flinke slag lastiger. Ik sprak met de onderzoekers van het originele artikel af er samen eens goed naar te kijken. Onze uitkomst is vast niet waardig voor de voorpagina van het Financieel Dagblad. Zullen we afspreken dat u het te zijner tijd hier kan lezen? En dat u het dan helpt verder de wereld in te slingeren? Allemaal om het openbaar vervoer efficiënt te houden of verder te maken.

Wijnand Veeneman, onderzoeker Openbaar Vervoer TU Delft