‘Gratis OV voor ouderen in Amsterdam moeilijk uitvoerbaar’

COLUMN – Naar schatting 15.000 Amsterdamse ouderen met een laag inkomen mogen vanaf 2014 op werkdagen buiten de spitsuren en in het weekend gratis met de tram, de bus en de metro. Dat hebben de coalitiepartijen in de gemeenteraad van Amsterdam met elkaar afgesproken. Het GVB moet 15.000 extra klanten vervoeren, maar krijgt niet de middelen uitgekeerd om dat op een behoorlijke manier te doen. Dat zegt Rikus Spithorst van Maatschappij Voor Beter OV.

Lees hieronder zijn column.

De gedachte achter het gratis OV voor ouderen is weliswaar sympathiek, maar de rechtvaardigheid van het besluit laat zeer te wensen over en de problemen die bij de uitvoering daarvan de kop zullen opsteken zullen nog tot een hoop problemen leiden.

Eerst maar eens de rechtvaardigheid. Waarom mogen alleen arme 65 plussers gratis met het OV? Waarom niet arme 65 minners zoals bijstandsgerechtigden of werknemers met een erg laag salaris? Op deze manier is er toch gewoon sprake van pure leeftijdsdiscriminatie? Of is het argument, dat bejaarden met hun broze botten maar beter niet meer de fiets kunnen pakken? Maar waarom wordt dit gratis OV dan niet ook aangeboden aan arme gehandicapten van minder dan 65 jaar oud?

Gehandicapten

Het klopt gewoon niet: jongere gehandicapten vallen lelijk buiten de boot. Overigens lijkt dit besluit van de gemeenteraad erg op een compensatie voor het verslechteren van andere vormen van vervoer voor mensen die dat om fysieke redenen nodig hebben, zoals het Valys-vervoer. Sterker nog: in vroeger tijden bestond er bij het GVB een goedkope kortingkaart voor wat toen nog ‘invaliden’ heetten. Dus uitsluitend gratis OV aan arme bejaarden bieden, maar andere groepen overslaan, is niet in de haak.

Dan de uitvoering. Het gratis OV wordt dus geboden buiten de spitsuren en in het weekend. Dat suggereert dat er op die tijden een overschot aan capaciteit bij het GVB is. Maar die veronderstelling is volstrekt onjuist. Veel tram-, bus- en metrolijnen in Amsterdam zitten ook buiten de spitsuren al barstensvol. Daar kunnen niet zomaar een paar duizend extra reizigers bij. En ook in het weekend is het in de Amsterdamse OV een drukte van belang. Zelfs op zondag rijden uitpuilende trams en bussen af en aan om het winkelend publiek naar het centrum van de stad te vervoeren. Over door de gemeente bekostigde extra inzet van trams, bussen, metro’s en personeel heb ik niets gehoord.

Misbruik

En er zit nog iets anders scheef: het is voor de reiziger die wél betaalt voor zijn rit, vrij moeilijk te verteren als hij moet staan, terwijl een bejaarde die notabene gratis wordt vervoerd, lekker zit. Want moeten staan in het OV is  eigenlijk niet meer van deze tijd, in ieder geval niet buiten de spitsuren.

Daarnaast leidt het verstrekken van gratis abonnementen beslist tot misbruik. Niets staat de buurman in de weg om de kaart van oma even te lenen. Inchecken in tram, bus en metro geschiedt zonder dat wordt gecontroleerd of de pasfoto op de kaart wel enige gelijkenis vertoont met het hoofd van degene die incheckt en kaartcontroleurs zijn een hoogst zeldzame verschijning.

Kilometerbudget

Het zou beter zijn, een jaarlijks of maandelijks kilometerbudget op de kaart te zetten en tegelijkertijd het gebruik door anderen toe te staan. Dan kan ook iemand een keertje een boodschap voor opa in de stad doen. Of de kleinzoon hoeft de reiskosten van een bezoekje aan oma niet van zijn karige zakgeld te betalen. Het kan dus eerlijker en beter!

Ik heb even een klein rekensommetje gemaakt. De gemeenteraad trekt voor het aanbieden van dat gratis OV buiten de spits en in het weekend een miljoen per jaar uit. Als ik dat deel op de beoogde 15.000 gebruikers, dan kom ik uit op 67 euro per reiziger per jaar. Het GVB krijgt dus per te vervoeren reiziger nog geen 6 euro per maand.

Gratis OV

Een GVB-only-abonnement kost tegen gereduceerd tarief 58 euro per maand. Zelfs als we daar wat afhalen omdat het gratis OV voor arme senioren niet in de spitsuren geldt, dan komen we uit op – arbitrair maar erg voordelig voor de reiziger berekend – zo’n 30 euro per maand. De gemeente Amsterdam verlangt dus van het GVB dat het die arme bejaarden meeneemt tegen eenvijfde van dat tarief. Ik ben van mening, dat de term ‘diefstal’ hier op zijn plaats is. Het GVB moet dus 15.000 extra klanten vervoeren, maar krijgt niet de middelen uitgekeerd om dat op een behoorlijke manier te doen.

Een troost. De gemeenteraad gáát hier helemaal niet in zijn eentje over. De opdrachtgever van het GVB is niet de Gemeente Amsterdam, maar de Stadsregio Amsterdam. Dus het bewaken van de plicht dat de reizigers op een behoorlijke manier worden vervoerd, ligt niet in de stadhuis aan de Amstel, maar aan het Stadsregiokantoor aan de Weesperstraat.

Advies

En die stadsregio heeft nóg een taak, misschien wel de belangrijkste: de borging van de in de Wet Personenvervoer vastgelegde plicht, reizigersorganisaties over dit soort zaken om advies te vragen. Zo’n adviesvraag over dit belachelijke idee heb ik van de Gemeente Amsterdam nog niet zien verschijnen. De reizigersclubs dienen de handen ineen te slaan om te voorkomen dat de GVB-directie straks met een onmogelijk probleem zit opgescheept.

Rikus Spithorst, Maatschappij Voor Beter OV