Wijnand Veeneman, onderzoeker Openbaar Vervoer, TU Delft

Veeneman: lessen trekken uit het Fyra-debacle

COLUMN – Een debacle als de Fyra heeft een schuldige nodig. We hebben twee kandidaten: Italiaanse treinbouwer of de Nederlandse Spoorwegen. Dat is een fijne keuze, uithalen naar de Italianen of onze nationale kop-van-Jut. Het patroon krijgen we dagelijks voorgeschoteld in hapklare fictie: de boef heeft het gedaan en niemand anders. Dat zegt onderzoeker Wijnand Veeneman van de Technische Universiteit Delft.

Lees hieronder zijn column.

Als wetenschapper onderzoek ik complexe projecten, vooral in transport. En dan blijkt het altijd wat ingewikkelder te liggen. Zelden is er maar één partij die de fouten maakt in dergelijke projecten. Dat leidt vaak ook tot andere conclusies. In Hollywood verliest de boef het uiteindelijk via een kogel, bom of tralie in een lekker thriller. Probleem opgelost. In mijn wereld gaat het toch vaak om het samenspel van al die onhandige spelers in de zoveelste klassieke tragedie. Daar wat aan doen blijkt regelmatig knap lastig. De antwoorden zijn dan ook aanzienlijk minder geruststellend dan een boef die sterft in het zand.

Parlementaire enquête

De parlementaire enquête die er aankomt zal moeten balanceren tussen de twee uitersten. Het mag duidelijk zijn dat ze op zoek gaan naar een schuldige in deze thriller. Tegelijkertijd is het goed om in kaart te brengen wie allemaal welke jammerlijke bijdrage heeft geleverd aan deze tragedie. Dit allemaal om lessen te trekken voor het soepel kunnen bedenken, bestellen, bouwen en berijden van treinen.

Een van de belangrijke pijnpunten is de aanbesteding van de treinen, in de context van de aanbesteding van de concessie. Daaruit zijn al een aantal lessen te trekken, die niet eens zo nieuw zijn. De uitgebreide reconstructie van de aanbesteding kunt u lezen in mijn blog. Hier houden we het bij de lessen.

Aanbesteding

Er is iets erg paradoxaals aan de aanbesteding van de trein. De gunningscriteria waren gericht op het vinden van een ervaren bouwer en een functionerende trein. Echter, de vele eisen en onderhandelingen er om heen zetten die criteria buiten spel. Waar de gunningscriteria vroegen om een trein van de plank, vroegen de eisen om iets nieuws. De meer ervaren leveranciers stapten gedurende de onderhandelingen uit of worden er uit gezet, omdat ze niet aan die eisen konden of wilden voldoen. Op het laatst is er een leverancier over: AnsaldoBreda.

Literatuur over aanbestedingen waarschuwt ons voor de winners curse, de vloek van de winnaar. De opdrachtgever (voor de concessie het Rijk en voor de treinen NS) is geneigd om strikte eisen te stellen aan een opdrachtnemer. Dat lijkt logisch, want zo krijgen je als klant toch wat je wil? Het Rijk wilde minimaal een bepaald bedrag voor de concessie. En kreeg dat uiteindelijk aangeboden. NS wilde snelle en goedkope treinen met minimaal 525 stoelen. En kreeg dat uiteindelijk aangeboden. De macht van de klant om te eisen is groot en dat zorgt voor willige leveranciers.

Winners curse

Ook Rijk en NS bleken spelers in de tragedie over de winners curse. De winnaars van de aanbestedingen, NS en AnsaldoBreda luisterden goed naar de opdrachtgever, maar verloren uit het oog wat realistisch was. De bieders die scherper keken naar wat realistisch was, raakten tijdens de aanbesteding buiten beeld: uitgesloten of uitgestapt.

NS zat in de tang van het Rijk. Enerzijds eiste het Rijk de hoofdprijs voor de concessie. NS voldeed keurig en biedt uiteindelijk de hoofdprijs. Anderzijds zijn de eisen aan NS scherp, glashelder en geformuleerd in optimisme. NS zette die eisen keurig door naar de treinbouwers, en waar ze iets wilden afwijken zaten Kamer en Rijk er bovenop. NS bood veel voor de concessie en eiste veel van de treinbouwers en die combinatie bleek problematisch: de meeste treinenbouwers konden of wilden niet aan alle eisen voor die prijs voldoen. In een tragedie als deze is NS niet slechts slachtoffer, maar ging zelf in zee met de vervloekte winnaar, AnsaldoBreda. Op de zelfde wijze is het Rijk niet het slachtoffer, maar ging zelf in zee met die vervloekte winnaar, NS.

Schuldigen

Bij de winners curse zijn er twee schuldigen. De opdrachtnemer die niet realistisch biedt en de opdrachtgever die het niet realistische bod accepteert. Van de laatste mag ook verwacht worden dat hij mafketels die toevallig willen bieden weet uit te sluiten.

Als opdrachtgever moet je dus zelf niet alleen een inschatting maken van wat je wil, maar ook van wat realistisch is. En als te optimistisch wordt geboden, dan moet je het lef hebben om dat bod naast je neer te leggen.

Keuze

Dat is lastig op veel vlakken. Psychologisch is het lastig, want misschien is dat mooie bod wel gebaseerd op kennis die de bieder wel heeft en jij niet. Dat is juridisch lastig, want een bedrijf uitsluiten dat het economisch meest aantrekkelijke bod heeft niet eenvoudig onder Europese regels. Dat is bestuurlijk lastig, want leg maar eens uit aan de Kamer uit dat je voor een bod hebt gekozen dat op het eerste gezicht niet het beste is. En tenslotte is het lastig omdat we slecht met onzekerheid om kunnen gaan.

Als je de keuze voor AnsaldoBreda van 2000 naar nu leest, lijkt elke stap logisch: een snelle trein voor een lage prijs die aan de eisen voldoet en geen andere bieders meer. Echter, van teruglezend vanuit wat we in 2013 weten naar de eerste uitvraag van het Rijk, is glashelder dat er van alles is misgegaan.  Het verschil zit in de onzekerheid die voor ons terugkijkend fijn is weggenomen: we weten wat er gebeurd is. De vraag blijft, wie van ons had het vooruitkijkend beter gedaan. Daar vallen nog de nodige lessen over te leren.

Wijnand Veeneman, onderzoeker Openbaar Vervoer, TU Delft

Wijnand Veeneman, onderzoeker Openbaar Vervoer TU Delft

Auteur: Marieke van Gompel

4 reacties op “Veeneman: lessen trekken uit het Fyra-debacle”

Manu Lageirse|11.06.13|12:30

Denk je niet dat er meer aan de hand is?
Het lijkt wel of dit een onvermijdelijke uitkomst is waar iedereen dader en slachtoffer is.Er zijn in dit dossier heel bewuste acties genomen door partijen in dit dossier die bewust grote risicos namen met belastingsgeld. Risicos die 99% zeker gingen voorvallen(Bieding HSA=100% bezetting)+is volgens mij ook totaal niet voldaan a/d bestekseisen van bij het begin. http://www.ovpro.nl/special/2013/01/31/fyra-treinen-voldoen-niet-aan-aanbestedingseisen/

Wijnand Veeneman|18.06.13|09:10

Manu,
Ja, het ministerie ging uit van 29 miljoen reizigers per jaar. En ja, 550 (stoelen) maal 16 (frequentie) maal 365 is 30 miljoen zitplaatsen. Het ministerie ging dus, bij de realisatie van de HSL uit van uiteindelijk net zo veel reizigers als er initieel stoelen heen en weer zouden gaan. Dat betekent dus dat het ministerie misschien wel erg optimistisch was. NS/HSA verachtte in hun bod 5 euro per reiziger af te kunnen dragen. NS verwachtte ook vast nog wat te verdienen met synergie.

Wijnand Veeneman|18.06.13|09:14

Dat is allemaal stuitend optimistisch van zowel het ministerie als NS/HSA. Precies mijn punt, niet alleen de NS/HSA heeft hier de plank misgeslagen. Een klassieke bubbel, waar iedereen denkt dat het uiteindelijk goed komt en daarna zijn verliezen moet nemen.

Wijnand Veeneman|18.06.13|09:15

Maar mijn belangrijkste punt is: als het bod van NS/HSA niet zou hebben geklopt, dan had het ministerie ze moeten uitsluiten. In die zin zijn zij medeschuldig. Dat is de winners curse.

Reageer ook

Nog maximaal tekens

Log in via een van de volgende social media partners om je reactie achter te laten.

Veeneman: lessen trekken uit het Fyra-debacle | OVPro.nl
Wijnand Veeneman, onderzoeker Openbaar Vervoer, TU Delft

Veeneman: lessen trekken uit het Fyra-debacle

COLUMN – Een debacle als de Fyra heeft een schuldige nodig. We hebben twee kandidaten: Italiaanse treinbouwer of de Nederlandse Spoorwegen. Dat is een fijne keuze, uithalen naar de Italianen of onze nationale kop-van-Jut. Het patroon krijgen we dagelijks voorgeschoteld in hapklare fictie: de boef heeft het gedaan en niemand anders. Dat zegt onderzoeker Wijnand Veeneman van de Technische Universiteit Delft.

Lees hieronder zijn column.

Als wetenschapper onderzoek ik complexe projecten, vooral in transport. En dan blijkt het altijd wat ingewikkelder te liggen. Zelden is er maar één partij die de fouten maakt in dergelijke projecten. Dat leidt vaak ook tot andere conclusies. In Hollywood verliest de boef het uiteindelijk via een kogel, bom of tralie in een lekker thriller. Probleem opgelost. In mijn wereld gaat het toch vaak om het samenspel van al die onhandige spelers in de zoveelste klassieke tragedie. Daar wat aan doen blijkt regelmatig knap lastig. De antwoorden zijn dan ook aanzienlijk minder geruststellend dan een boef die sterft in het zand.

Parlementaire enquête

De parlementaire enquête die er aankomt zal moeten balanceren tussen de twee uitersten. Het mag duidelijk zijn dat ze op zoek gaan naar een schuldige in deze thriller. Tegelijkertijd is het goed om in kaart te brengen wie allemaal welke jammerlijke bijdrage heeft geleverd aan deze tragedie. Dit allemaal om lessen te trekken voor het soepel kunnen bedenken, bestellen, bouwen en berijden van treinen.

Een van de belangrijke pijnpunten is de aanbesteding van de treinen, in de context van de aanbesteding van de concessie. Daaruit zijn al een aantal lessen te trekken, die niet eens zo nieuw zijn. De uitgebreide reconstructie van de aanbesteding kunt u lezen in mijn blog. Hier houden we het bij de lessen.

Aanbesteding

Er is iets erg paradoxaals aan de aanbesteding van de trein. De gunningscriteria waren gericht op het vinden van een ervaren bouwer en een functionerende trein. Echter, de vele eisen en onderhandelingen er om heen zetten die criteria buiten spel. Waar de gunningscriteria vroegen om een trein van de plank, vroegen de eisen om iets nieuws. De meer ervaren leveranciers stapten gedurende de onderhandelingen uit of worden er uit gezet, omdat ze niet aan die eisen konden of wilden voldoen. Op het laatst is er een leverancier over: AnsaldoBreda.

Literatuur over aanbestedingen waarschuwt ons voor de winners curse, de vloek van de winnaar. De opdrachtgever (voor de concessie het Rijk en voor de treinen NS) is geneigd om strikte eisen te stellen aan een opdrachtnemer. Dat lijkt logisch, want zo krijgen je als klant toch wat je wil? Het Rijk wilde minimaal een bepaald bedrag voor de concessie. En kreeg dat uiteindelijk aangeboden. NS wilde snelle en goedkope treinen met minimaal 525 stoelen. En kreeg dat uiteindelijk aangeboden. De macht van de klant om te eisen is groot en dat zorgt voor willige leveranciers.

Winners curse

Ook Rijk en NS bleken spelers in de tragedie over de winners curse. De winnaars van de aanbestedingen, NS en AnsaldoBreda luisterden goed naar de opdrachtgever, maar verloren uit het oog wat realistisch was. De bieders die scherper keken naar wat realistisch was, raakten tijdens de aanbesteding buiten beeld: uitgesloten of uitgestapt.

NS zat in de tang van het Rijk. Enerzijds eiste het Rijk de hoofdprijs voor de concessie. NS voldeed keurig en biedt uiteindelijk de hoofdprijs. Anderzijds zijn de eisen aan NS scherp, glashelder en geformuleerd in optimisme. NS zette die eisen keurig door naar de treinbouwers, en waar ze iets wilden afwijken zaten Kamer en Rijk er bovenop. NS bood veel voor de concessie en eiste veel van de treinbouwers en die combinatie bleek problematisch: de meeste treinenbouwers konden of wilden niet aan alle eisen voor die prijs voldoen. In een tragedie als deze is NS niet slechts slachtoffer, maar ging zelf in zee met de vervloekte winnaar, AnsaldoBreda. Op de zelfde wijze is het Rijk niet het slachtoffer, maar ging zelf in zee met die vervloekte winnaar, NS.

Schuldigen

Bij de winners curse zijn er twee schuldigen. De opdrachtnemer die niet realistisch biedt en de opdrachtgever die het niet realistische bod accepteert. Van de laatste mag ook verwacht worden dat hij mafketels die toevallig willen bieden weet uit te sluiten.

Als opdrachtgever moet je dus zelf niet alleen een inschatting maken van wat je wil, maar ook van wat realistisch is. En als te optimistisch wordt geboden, dan moet je het lef hebben om dat bod naast je neer te leggen.

Keuze

Dat is lastig op veel vlakken. Psychologisch is het lastig, want misschien is dat mooie bod wel gebaseerd op kennis die de bieder wel heeft en jij niet. Dat is juridisch lastig, want een bedrijf uitsluiten dat het economisch meest aantrekkelijke bod heeft niet eenvoudig onder Europese regels. Dat is bestuurlijk lastig, want leg maar eens uit aan de Kamer uit dat je voor een bod hebt gekozen dat op het eerste gezicht niet het beste is. En tenslotte is het lastig omdat we slecht met onzekerheid om kunnen gaan.

Als je de keuze voor AnsaldoBreda van 2000 naar nu leest, lijkt elke stap logisch: een snelle trein voor een lage prijs die aan de eisen voldoet en geen andere bieders meer. Echter, van teruglezend vanuit wat we in 2013 weten naar de eerste uitvraag van het Rijk, is glashelder dat er van alles is misgegaan.  Het verschil zit in de onzekerheid die voor ons terugkijkend fijn is weggenomen: we weten wat er gebeurd is. De vraag blijft, wie van ons had het vooruitkijkend beter gedaan. Daar vallen nog de nodige lessen over te leren.

Wijnand Veeneman, onderzoeker Openbaar Vervoer, TU Delft

Wijnand Veeneman, onderzoeker Openbaar Vervoer TU Delft

Auteur: Marieke van Gompel

4 reacties op “Veeneman: lessen trekken uit het Fyra-debacle”

Manu Lageirse|11.06.13|12:30

Denk je niet dat er meer aan de hand is?
Het lijkt wel of dit een onvermijdelijke uitkomst is waar iedereen dader en slachtoffer is.Er zijn in dit dossier heel bewuste acties genomen door partijen in dit dossier die bewust grote risicos namen met belastingsgeld. Risicos die 99% zeker gingen voorvallen(Bieding HSA=100% bezetting)+is volgens mij ook totaal niet voldaan a/d bestekseisen van bij het begin. http://www.ovpro.nl/special/2013/01/31/fyra-treinen-voldoen-niet-aan-aanbestedingseisen/

Wijnand Veeneman|18.06.13|09:10

Manu,
Ja, het ministerie ging uit van 29 miljoen reizigers per jaar. En ja, 550 (stoelen) maal 16 (frequentie) maal 365 is 30 miljoen zitplaatsen. Het ministerie ging dus, bij de realisatie van de HSL uit van uiteindelijk net zo veel reizigers als er initieel stoelen heen en weer zouden gaan. Dat betekent dus dat het ministerie misschien wel erg optimistisch was. NS/HSA verachtte in hun bod 5 euro per reiziger af te kunnen dragen. NS verwachtte ook vast nog wat te verdienen met synergie.

Wijnand Veeneman|18.06.13|09:14

Dat is allemaal stuitend optimistisch van zowel het ministerie als NS/HSA. Precies mijn punt, niet alleen de NS/HSA heeft hier de plank misgeslagen. Een klassieke bubbel, waar iedereen denkt dat het uiteindelijk goed komt en daarna zijn verliezen moet nemen.

Wijnand Veeneman|18.06.13|09:15

Maar mijn belangrijkste punt is: als het bod van NS/HSA niet zou hebben geklopt, dan had het ministerie ze moeten uitsluiten. In die zin zijn zij medeschuldig. Dat is de winners curse.

Reageer ook

Nog maximaal tekens

Log in via een van de volgende social media partners om je reactie achter te laten.