‘OV is en blijft in eerste plaats mensenwerk’

2017 is bijna voorbij en in dit afgelopen jaar is er veel gebeurd in het openbaar vervoer. Er waren verschillende personele verschuivingen, het ‘duurzaamste kabinet ooit’ werd gevormd en er waren infrastructurele blunders. De OV-sector heeft het komende jaar de taak om de reiziger nog beter te bedienen. Rikus Spithorst van de Maatschappij voor Beter OV laat in zijn eindejaarscolumn een aantal thema’s de revue passeren. 

Pats! Wéér een jaar voorbij. 2017 is wat mij betreft echt omgevlogen. Ook dit jaar geef ik met veel genoegen gehoor aan het verzoek van OVPro om op de grens van het nieuwe jaar achteruit te kijken, en natuurlijk ook een beetje vooruit.

Mensen

Het OV is en blijft in de eerste plaats mensenwerk. Dat gaat van beleidsmakers in kantoorgebouwen tot en met de mannen en vrouwen op de werkvloer. Op die werkvloer legden kleine aantallen mensen het werk zo nu en dan onaangekondigd – vermomd als werkoverleg – neer. Met groot genoegen zie ik dat vervoerders daar steviger tegen zijn gaan optreden.

Ik ben verheugd over de uitkomst van een rechtszaak, waarbij de NS gelijk kreeg over het ontslag van een van de oproerkraaiers tijdens een wilde staking van NS-personeel in Amsterdam. Soms was de rechter milder. Toenmalig NS-topman Timo Huges en een aantal van zijn kompanen werden door de rechter vrijgesproken in de strafzaak over de Limburgse aanbestedingsfraude.

Personele wisselingen

Personele verschuivingen waren er natuurlijk ook. Ik noem er slechts enkele. Staatssecretaris Sharon Dijksma werd vervangen door Stientje van Veldhoven. RET-chef Pedro Peters ging met pensioen en kreeg terecht een koninklijke onderscheiding. Ridder Pedro werd opgevolgd door Maurice Unk, en ik ga er vanuit dat de RET bij hem in goede handen zal zijn. Ik ken Maurice goed, en ben blij dat hij de NS heeft verruild voor de RET, die onder leiding van zijn voorganger uitgroeide tot de beste stadsvervoerder van Nederland.

Graag wijd ik ook een paar vriendelijke woorden aan drie mensen binnen de sector die mij zeer dierbaar zijn. Susan Zethof van 9292 heeft keihard gewerkt om de toegankelijkheidsinformatie van haltes goed in de reisplanner te krijgen. Een tof wijf dat nooit opgeeft. Bartho Boer verdient alle lof omdat hij er door zijn buitengewoon plezierige persoonlijkheid voor zorgt dat ik de NS niet veel hardhandiger in de haren vlieg: als ik koffie drink met Bartho, dan komt het goed. Wendy de Wild die als olijke kattenkop waakt over de goede betrekkingen tussen ProRail en Voor Beter OV: met haar mag ‘s lands nationale spoorinfrabeheerder de handen dichtknijpen.

Infrastructuur

Qua infrastructuur was 2017 een, eh, hoe zal ik het zeggen, spannend jaar. Donkere wolken pakten zich samen boven de Amsterdamse Noord-Zuidlijn. Het GVB houdt dapper vol dat de geplande openingsdatum in de zomer van 2018 zal worden gehaald, maar ik heb er een hard hoofd in. Ernstige problemen met de beveiliging, tegenvallers bij het proefbedrijf, gedoe met wissels, ik moet het nog zien.

En ook op het oude Amsterdamse metronet zijn er veel problemen. Storingen waardoor de metro hele dagdelen stilviel, gebrek aan onderdelen om versleten railstukken te vernieuwen… En – maar dat is niet de schuld van het GVB – in plaats van enkele maanden zullen de tramlijnen 13 en 14 nog een jaar langer moeten omrijden wegens een brug die bij ieder onderzoek steeds bouwvalliger blijkt te zijn. Beschamend vind ik het, dat de voor deze puinhopen verantwoordelijke Amsterdamse wethouder Pieter Litjens nog steeds op zijn post zit.

Ook rond Rotterdam veel gedoe. De Hoekse Lijn zal qua heropening als metrotraject een vertraging van zeker een jaar oplopen. Een jaar! Op een geplande ombouwtijd van ongeveer een half jaar. Gedoe met onduidelijke kabels en leidingen, verzakkingen en ook hier problemen met de beveiliging. Anno 2017 vind ik dat een nogal beschamende vertoning. Eveneens beschamend vind ik het, dat de verantwoordelijke Rotterdamse wethouder Pex Langenberg nog steeds op zijn post zit.

ProRail

Voor ProRail was 2017 eveneens wat je zegt een avontuurlijk jaar. Er is hard gewerkt aan een betere aanpak van onderhoud en vernieuwing van het spoor, wat nog een hele toer is met een overheid die graag voor een dubbeltje op de eerste rang zit. De resultaten van de nieuwe aanpak gaan wij de komende jaren zien. Ik ben niet pessimistisch, maar mijn pleidooi voor goede meetcriteria vindt onvoldoende gehoor bij zowel ProRail als Ministerie.

Teleurgesteld ben ik wel in de regelrechte blamage rond de totaal mislukte vernieuwing van het Kamperlijntje. Ook het feit dat wisselverwarmingen bij de eerste sneeuwval van de winter 17-18 niet functioneerden, vind ik een beschamende vertoning. Klokkenluiders vertellen mij dat ProRail wist dat de spullen niet zouden werken, maar heeft verzuimd om dat probleem tijdig op te lossen.

ProRail hult over deze laatste twee kwesties nogal in stilzwijgen omdat eerst de Kamer moet worden ingelicht. Dat verbaast mij zeer. Juist stakeholders zouden tijdig en volledig moeten worden geïnformeerd, en zolang ProRail nog een zelfstandige BV is, dient dat zo te blijven. Sterker nog, de openheid die ProRail als zelfstandige organisatie kan betrachten werd tijdens de discussie over de ordening van ProRail als argument opgeworpen. Dus.

Politiek

Fact-free politics is een term die in 2017 opgeld deed. Wat mij betreft niet alleen in dat Amerika van die rare Donald Trump, maar ook hier in ons eigen land. Ook als het over mobiliteit in het algemeen en het OV in het bijzonder gaat. Kamerleden die klinkklare onzin uitkramen en een nieuw kabinet dat ons wijsmaakt het groenste kabinet ooit te zijn. Als ik zie hoe enorm veel geld er naar asfalt gaat, en als ik zie dat men voor het OV niet meer dan een paar grijpstuivers overheeft, dan weet ik dat die kletskoek over dat “groenste kabinet ooit” een grove leugen is.

Chipkaart en privacy

Ik zag boze berichten voorbij komen. ABN Amro had een computerstoring, en daardoor hadden klanten in hun onschuld betalingen dubbel uitgevoerd. Men was zeer ontstemd omdat de bank de dubbel overgeboekte bedragen niet automatisch wilde terugzetten. Een volkomen terechte woede. Maar bij het OV-chipkaartsysteem vindt men deze nalatigheid de doodgewoonste zaak. Als vervoerders of Translink fouten maakten, dienden de reizigers ook in het afgelopen jaar in veel gevallen gewoon zelf achter hun geld aan te gaan. Niemand kan mij uitleggen waarom het te rechtvaardigen valt om de OV-reiziger als een tweederangs consument te behandelen.

Helemáál bont maakte Translink het, door reisgegevens zonder deugdelijke grondslag te delen met derden, zoals DUO en de SVB. Nog erger was het, dat Translink daar glashard over heeft gelogen, en de zaak pas aan het licht kwam toen een student het niet pikte en naar de rechter stapte. Werk aan de winkel voor de Autoriteit Persoonsgegevens dus. En dat niet alleen, maar daar kom ik binnenkort nog wel op terug. En er was meer privacygedoe. Pas na interventie van onze kant werden camerasystemen die verstopt zaten in reclamezuilen bij NS, GVB en RET uitgeschakeld.

NS

Ook de Maatschappij Voor Beter OV werd grotelijks belazerd in het OV-chipkaartdossier. Door de NS. In de vooravond van de Kamerverkiezingen vroegen wij aan de NS hoeveel geld was binnen gehengeld met de extra euro die passagiers moeten betalen voor een kaartje uit de automaat. De NS verzocht mij even stilte te betrachten, in ruil voor openheid van zaken enkele weken later. Toen die weken waren verstreken, en de Kamerverkiezingen waren geweest, weigerde de NS opeens de beloofde gegevens te verstrekken.

Helaas voor ons waren de Kamerverkiezingen achter de rug, en had het weinig zin om de demissionaire staatssecretaris nog te verzoeken, in te grijpen. Zolang het hiervoor verantwoordelijke directielid nog bij de NS werkzaam is, zal ik in contacten met de NS nooit 100 procent vertrouwen hebben. Overigens meldde een klokkenluider dat het hier gaat om een bedrag van 60 miljoen tot april 2017.

Prestaties

Er zijn beslist slechtere jaren geweest dan 2017. Ontegenzeglijk. Maar de ketelmuziek die de sector de laatste weken van dit jaar maakte, mist een solide fundament. ProRail publiceerde een treinpunctualiteit op het hoofdrailnet van 90,5 procent, terwijl deze in werkelijkheid slechts 88,3 procent bedroeg.

Bij dit soort kinderachtige cijferoppoetserij is niemand gebaat, nog afgezien van het feit dat die treinpunctualiteit niets zegt over een aantal andere belangrijke aspecten, zoals comfort, te korte treinen, achterblijvers op het perron, onderweg reizigers de trein uit zetten zodat de trein eerder de terugreis kan aanvaarden en meer van dat soort misstanden. Ook allerlei vergelijkingen met buitenlandse spoorvervoerders en infrabeheerders rusten op drijfzand. Wat wél duidelijk is, is dat de decentrale spoorvervoerders het ook dit jaar beter hebben gedaan dan de NS.

Ook in Amsterdam raakt de OV-gebruiker steeds verder in de verdrukking. Letterlijk. Wegens capaciteitsgebrek is het GVB in 2017 doorgegaan met het verwijderen van zitplaatsen uit trams en metro’s. Er passen immers meer staande haringen in een ton, dan zittende.

Komend jaar

Wat verwachten we voor 2018? Ik stipte het al aan. Twijfels over de start van de Noord/Zuidlijn in Amsterdam en enorme vertraging bij de Hoekse Lijn tussen Rotterdam en de kust. De discussie over Mobility As A Service (MaaS) zal in volle hevigheid losbarsten en ik zal daaraan een bijdrage leveren. Daarbij hoop ik dat MAAS meer kan zijn dan een schaamlap voor tekortschietende middelen voor behoorlijke collectieve mobiliteit in de dunner bevolkte regio’s. Misschien zien we de eerste vruchten van pogingen om het OV-chipkaartsysteem gebruiksvriendelijker te maken.

Naar ik hoop hebben reizigers profijt van de instroom van nog meer nieuwe treinen voor de NS en lukt het ProRail nog beter om reizigers en verladers te vrijwaren van grote infrastoringen. Iedereen is nieuwsgierig naar de vorderingen van de automatische trein. Zonder machinist. Misschien wel doelmatiger dan mensenhanden kunnen. Ik volg de ontwikkelingen op de voet, en sta voorlopig positief tegen de eerste stapjes die op de Betuweroute en in het hoge Noorden gaan worden gezet.

Voor Beter OV

De rol van Voor Beter OV? Wij blijven ook in 2018 de luis in de pels. Graag zorgen wij dat het jeukt. Bij bewindspersonen, bij beleidsmakers. Bij directeuren van vervoerders, infrabeheerders en andere bedrijven en diensten. Bij iedereen die er binnen de OV-sector toe doet. Niet om de betrokkenen te pesten, maar om ze scherp te houden. Om ze te wijzen op de steken die ze laten vallen.

Om ze te wijzen op handige oplossingen en verbetermaatregelen. Daarbij is het schrijven van opiniestukken -columns, zo u wilt- naast het drinken van grote aantallen kopjes koffie met betrokkenen een probaat middel. In 2018 hoop ik ook via OVPro weer vaker het woord tot u te richten. Maar voor nu wens ik u en uw dierbaren een plezierige jaarwisseling en alle goeds voor 2018 toe.

Rikus Spithorst is voorzitter van reizigersorganisatie Maatschappij voor Beter OV.