‘Geen verband tussen aanbestedingen en arbeidsvoorwaarden’

Door aanbestedingen moet het openbaar vervoer steeds goedkoper uitgevoerd worden, waardoor de werkdruk in het streekvervoer stijgt. Dat is althans volgens vakbond FNV de oorzaak van de hogere werkdruk, langere rijtijden en het gebrek aan pauzes. Toch kan dit probleem niet bij de aanbestedingssystematiek of aanbestedingsprocedures gelegd worden, meent advocaat en hoogleraar aanbestedingsrecht Pieter Kuypers. 

Vorige week volgde een massale staking in het openbaar vervoer, na het spaak lopen van de onderhandelingen voor een nieuwe cao. “Een oorzaak van de steeds hogere werkdruk is onder andere het aanbestedingsbeleid van provincies”, meent FNV-bestuurder Paula Verhoef. “Zij willen voor een dubbeltje op de eerste rang zitten. Vervoersmaatschappijen beconcurreren elkaar zwaar op prijs. De rekening leggen ze bij hun werknemers.”

Prijs

Hier wordt een kanttekening bij geplaatst door Kuypers. Hij is als hoogleraar Europees en nationaal aanbestedingsrecht verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Volgens Kuypers wordt in een aanbesteding lang niet alleen naar de prijs gekeken, maar ook naar de kwaliteit van de bieding. “Je kunt dus niet plat zeggen: als gevolg van de aanbestedingssystematiek of het aanbesteden worden de buschauffeurs slecht behandeld.”

Daarbij wijst Kuypers erop dat een vervoerder bij een aanbesteding altijd de rechten en plichten uit de arbeidsovereenkomst van de oude vervoerder moet overnemen en dat de cao vaak algemeen verbindend is voor alle vervoerders. Er bestaat in het OV dus een gelijk speelveld op het gebied van de arbeidsvoorwaarden. “Er wordt niet geconcurreerd op de arbeidsvoorwaarden”, vertelt de hoogleraar. “Aanbestedingen hebben daardoor geen ander effect op de cao dan de normale gevolgen van concurrentie.”

Causaal verband

De hoogleraar ziet dit vooral als een kwestie van framing. “De vakbonden beweren dat aanbestedingen het probleem zijn. Ik zie echter niet in waarom de vakbonden in dit verhaal een causaal verband aannemen tussen aanbestedingen en arbeidsvoorwaarden. Vervoerders die niet meedoen aan aanbestedingen, zullen ook op kosten willen letten. Private opdrachtgevers zullen evenzeer prijs een rol laten spelen bij de keuze voor een vervoerder. Dit is dus altijd een spel van geven en nemen, waarbij de kosten van het vervoer en dus de arbeidskosten als belangrijke post een rol spelen.”

Kuypers benadrukt verder dat ook in niet-aanbestede concessies in het openbaar vervoer naar prijs en efficiëntie gekeken wordt. De dienstverlening in concessies die onderhands worden gegund is vaak niet beter dan in concessies die wel worden aanbesteed. Dat kan in deze situatie niet vergeten worden, stelt de hoogleraar.

Reserves

Door de aanbestedingssystematiek worden de marges echter steeds kleiner, meent vakbond FNV. “Marktwerking houdt altijd in dat vervoerders winst willen maken. Tegelijkertijd willen de provincies bezuinigen”, vertelt vakbondsbestuurder Lutz Kressin. “Daar wordt iemand de dupe van.” Volgens Kressin zijn de reserves in het streekvervoer op, omdat vervoerders hun bussen zo efficiënt mogelijk willen inzetten. In de dienstroosters wordt volgens hem alleen nog gekeken naar een zo doelmatig mogelijke inzet van de bussen, maar niet naar de buschauffeur óf naar de passagiers.

Voor de kerstvakantie heeft Tweede Kamerlid Nevin Özütok van GroenLinks nog enkele vragen aan de staatssecretaris Tamara van Ark van Sociale Zaken en Werkgelegenheid over de verhoogde druk voor buschauffeurs. Ze noemde dit ‘onderdeel van een breder probleem van doorgeslagen rendementsdenken in de publieke sector.’ Het kamerlid vraagt de staatssecretaris en de minister te bekijken wat de invloed is van dit aanbestedingsbeleid op de arbeidsomstandigheden van buschauffeurs. Er is nog geen antwoord gekomen op die vragen.

Cao

Voor de vakbond is het evident dat marktwerking de oorzaak is van de hogere werkdruk, omdat het vervoer daardoor steeds goedkoper moet worden uitgevoerd. Kuypers betwijfelt dit echter, al erkent hij dat de prijs in marktwerking altijd meespeelt. Vervoerders hebben zich namelijk te houden aan de wettelijke eisen voor rust- en werktijden, en de bepalingen zoals die nu al zijn opgenomen in de cao. “Daar kan wettelijk gezien niet van worden afgeweken ten nadele van de werknemers.”

Kuypers: “Als de vakbonden en buschauffeurs de mening zijn toegedaan dan de cao niet deugt of de plaspauzes te kort zijn, is het aan de vakbonden om dat te onderhandelen met de werkgevers.” Dit hebben de vakbonden wel gedaan, maar volgens de bonden willen de vervoerders geen concrete afspraken maken. “Dan is het aan de vakbonden om harder op tafel te slaan, want het is echt mogelijk om plaspauzes op te nemen in de cao. Over rusttijden zijn overigens in de cao afspraken gemaakt”, meent de hoogleraar.

FNV werpt tegen dat de werkgevers veel huidige afspraken anders interpreteren dan de vakbonden het bedoeld hebben. Kressin noemt een zaak in Utrecht, waarbij gereden wordt zonder dat de Ondernemingsraad ingestemd heeft met de dienstroosters. Een rechter oordeelde in rechtszaak in het voordeel van de Ondernemingsraad, maar toch werd er verder gereden zonder instemming van OR. Ondanks de uitspraak van de rechter wordt dit gedoogd. “Daarom willen we concrete afspraken, die niet achteraf anders geïnterpreteerd kunnen worden.”

Opdrachtgevers

Kuypers stelt de vakbonden voor om in gesprek te gaan met de aanbestedende overheden. “Waarom zou je niet als vakbond aan de opdrachtgever vragen of die in de aanbesteding iets meer ruimte wil nemen voor bepaalde bepalingen ten gunste van de werknemers van de potentiële vervoerders?”

Volgens de FNV willen de vervoerders echter niet betrokken worden bij dit vraagstuk en wijzen zij erop dat dit speelt tussen werkgevers en werknemers. Wel heeft FNV het voornemen om op 16 januari estafette-stakingen te gaan houden, als vervolg op de massale staking vorige week. Tijdens die actie in Utrecht wil de vakbond een demonstratieve optocht houden richting het provinciehuis.

Gesprekspartners

De vakbonden hebben volgens Kuypers enkele gesprekspartners als ze ontevreden zijn over de huidige arbeidsvoorwaarden. “Als bonden vinden dat de arbeidsvoorwaarden niet deugen, moeten ze niet klagen over de aanbesteding maar over de arbeidsvoorwaarden in de cao-onderhandelingen. Het is dan ook vooral de taak van de bonden om hun probleem aan te kaarten bij de werkgevers.”

Verder zouden FNV en CNV er dus verstandig aan doen om te praten met de opdrachtgevers, want zij zijn belangrijk voor omzet van OV-werkgevers. En dan is er nog een derde partij, namelijk de landelijke overheid als wetgever. Kuypers: “Er heerst een soort misvatting dat alles maar kan in Nederland, maar er zijn landelijke regels gemaakt in de Arbeidstijdenwet over rust- en werktijden. Als die wetgeving niet meer voldoet, moet je daar als vakbond je verhaal houden en bepleiten dat dat de pauzes langer moeten worden.”