‘Liberalisering Europees reizigersvervoer te rooskleurig’
De Europese Commissie geeft met het voorstel om het reizigersvervoer in Europa vanaf 2019 verregaand te liberaliseren een te rooskleurig beeld van marktwerking. Dat zegt onderzoeker Openbaar Vervoer Wijnand Veeneman van TU Delft. De Europese Commissie schrijft in het Vierde Spoorpakket dat spoorvervoerders de mogelijkheid moeten krijgen om hun diensten aan reizigers in heel Europa aan te kunnen bieden.
Volgens Eurocommissaris Siimm Kallas van Transport leidt dit tot innovatie, efficiëntie en betere prijs-kwaliteit verhoudingen.
Liberaliseren hoofdrailnet
Veeneman: “Het is goed om het instrument marktwerking achter de hand te hebben als spoorvervoerders er een potje van maken. Maar het rigoureus doorvoeren van marktwerking in het reizigersvervoer in Europa schaadt nationale belangen.”
Een voorbeeld is volgens hem bijvoorbeeld het liberaliseren van het hoofdrailnet in Nederland. Dat is onlangs onderhands gegund aan de NS voor de periode van 2015 tot 2025. Doordat de gunning al heeft plaatsgevonden zal nieuwe Europese wetgeving volgens de onderzoeker pas van toepassing zijn na 2025.
Nieuwe concessie
“Wat als er iedere keer een nieuwe vervoerder op het hoofdrailnet komt? Na ingang van iedere concessie is er een dipje. Hoe lang duurt het voordat dit weer verholpen wordt? Dit wordt allemaal genegeerd”, stelt de wetenschapper.
Nederland heeft wel voor een deel marktwerking op het spoor doorgevoerd door een aantal regionale spoorlijnen openbaar aan te besteden. Veeneman: “Marktwerking heeft overheden de mogelijkheid gegeven om vervoerders te laten zien wat ze voor hun subsidiecenten moeten doen. Dit heeft een positieve invloed gehad op het stad- en streekvervoer. De vervoersbedrijven zijn efficiënter gaan werken.”
Conflict
“Maar er zijn ook veel dingen misgegaan. Een voorbeeld is de aanbesteding van het openbaar vervoer in Noord-Brabant in 2005″, legt onderzoeker uit. Deze aanbesteding werd een langlopend conflict tussen de overheid en de vervoerder waaraan de rechter twee keer te pas moest komen.
Volgens de Europese Commissie kan de liberalisering miljarden opleveren voor zowel de reizigers als de spoorbedrijven. Daarnaast zou het ook tot een aanzienlijke toename van het aantal reizigerskilometers leiden.
Schaalvergroting
“In theorie klopt het allemaal wel dat het schaalvergroting oplevert. Het is alleen de vraag of je er op nationaal niveau zo veel baat bij hebt. Een splitsing tussen de spoorbeheerder en het spoorvervoer kost geld. Daarnaast moet je ook vertragingen en andere problemen die dit met zich meebrengt meetellen”, zegt de wetenschapper.
Voor het spoorgoederenvervoer is het wel een goede ontwikkeling dat de markt verder wordt opengesteld, meent Veeneman. Daartoe heeft Europese Commissie eerder al besloten. “Het is ook verstandig om op lange termijn naar ERTMS over te gaan en naar een uniforme bovenleiding-spanning”, stelt hij. Deze maatregelen zorgen ervoor dat spoorbedrijven niet meer van systeem over hoeven te schakelen als ze de grens overgaan.
One stop shop
Een ander voorstel uit het Vierde Spoorpakket is dat er een Europees rail agentschap op wordt gericht die functioneert als een ‘one stop shop’. Deze organisatie geeft spoorbedrijven autorisatie voor het gebruik van het spoor en geeft veiligheidscertificaten uit. Op dit moment worden de autorisatie en de veiligheidscertificaten nog door ieder lidstaat afzonderlijk afgegeven.
De spoorbeheerders, zoals ProRail, moeten een grotere rol krijgen om alle aanbieders te kunnen bedienen. Hiervoor moeten ze onafhankelijk worden van de spoorvervoerders. Spoorbedrijven die onafhankelijk zijn van de spoorbeheerders krijgen directe toegang tot de passagiersmarkt in 2019.
Scheiding
Verder wil de Europese Commissie dat de lidstaten verder gaan met het maken van een scheiding tussen het infrastructuurbeheer en de spoorbedrijven. Nederland heeft dit in de jaren negentig al gedaan met de splitsing van de Nederlandse spoorwegen in spoorvervoerder NS en spoorbeheerder ProRail.
De lidstaten en het Europese Parlement moeten zich nu gaan buigen over het voorstel. Het worden waarschijnlijk felle discussies tussen voor- en tegenstanders, die maanden kunnen duren.
