Eerste Kamer: overheid ging te ver bij splitsing NS en ProRail

De aanbeveling van de Eerste Kamercommissie om de splitsing van de NS en ProRail te heroverwegen, betekent niet dat alles wordt teruggedraaid. Omdat er wel een hoop is misgegaan bij deze kwestie, moet de organisatie van de NS en ProRail opnieuw tegen het licht worden gehouden. Zo liep de Nederlandse overheid veel te hard van stapel bij het toepassen van Europese regels, vindt de commissie. Die onderzocht de parlementaire besluitvorming over de privatisering en verzelfstandiging van verschillende overheidsdiensten, waaronder de NS.

“We zijn in de jaren negentig nu eenmaal deze weg ingeslagen. We kunnen nu niet meer terug. Wel moet er opnieuw worden gekeken naar de organisatie van de NS en ProRail”, stelt directeur Ad Toet van KNV Spoorgoederenvervoer.

Verzelfstandiging overheidsbedrijven

De commissie onderzocht de parlementaire besluitvorming over de privatisering en verzelfstandiging van verschillende overheidsdiensten waaronder de NS. 

Volgens de commissie hebben de Tweede en de Eerste Kamer de afgelopen jaren grote twijfels gehad over de splitsing van de Nederlandse Spoorwegen in vervoersbedrijf NS en spoorbeheerder ProRail. De commissie stelt daarbij dat de organisatie van de NS en ProRail opnieuw tegen het licht gehouden moet worden.

Jarenlange discussies over de vorm van concurrentie die op het Nederlandse spoor kon worden toegelaten, tegenvallende prestaties en aarzelingen over een eventuele beursgang leidden tot een gecompliceerde situatie, stelt de commissie. Het was voor de overheid soms moeilijk om daar goed in te sturen.

EU-richtlijnen

Volgens de commissie is de NS een symbool geworden van experimenterend overheidsbeleid met betrekking tot marktwerking.

 De commissie stelt dat Nederland bij de splitsing van de NS en ProRail verder ging met EU-richtlijnen dan werd gevraagd. In de Eerste en Tweede Kamer zou er te weinig duidelijkheid zijn over EU-regelgeving omtrent verzelfstandiging.

In plaats van een boekhoudkundige splitsing, zoals werd gevraagd door de Europese Commissie, is gekozen voor een bedrijfsmatige splitsing tussen het railbeheer en de vervoersorganisatie. Het goederenvervoer werd verkocht aan Deutsche Bahn. De commissie stelt dat het privatiseren van goederenvervoer per spoor succesvol is.

Onafhankelijke spoorbeheerder

De huidige EU-regelgeving staat het echter niet toe om de splitsing terug te draaien, want lidstaten zijn verplicht om de toegang tot het spoor te laten toewijzen door een onafhankelijke spoorbeheerder.

Het doorbreken van de monopoliepositie van de NS werd een doel op zich, staat in het rapport. Voor privatisering schrok uiteindelijk iedereen terug, omdat de NS daardoor een een private monopolist zou worden. De politiek zou dan haar greep op de situatie helemaal kwijtraken.

Maatschappelijke onrust

Volgens de commissie moeten situaties op het spoor die voor veel maatschappelijke onrust zorgen, opgelost worden. Daarbij moet er meer rekening worden gehouden met het publiek belang dan tot dusver is gebeurd.

Volgens de commissie heeft de overheid niet geleerd van haar ervaringen. Ook vraagt ze zich af of de overheid wel op een dergelijke rol was voorbereid.

Aanbevelingen rapport

De Eerste Kamer beslist op 13 november of de aanbevelingen uit het rapport worden overgenomen. Daarna wordt de reactie van de Eerste Kamer naar het kabinet gestuurd. Woordvoerder Gert Riphagen: “De Eerste Kamer kan zelf van tevoren al beslissen om de eigen werkwijze aan te passen.”

 Uiteindelijk zal de Tweede Kamer een standpunt moeten innemen over de organisatie van de NS en ProRail.

Marieke van Gompel