We hebben in Nederland veel ervaring met het aanbesteden van concessies openbaar vervoer over de weg. Ook weten we hoe we het vervoer over een regionaal spoorwegnet moeten aanbesteden. Maar het vervoer aanbesteden over een deel van het hoofdrailnet, dat hebben we nog niet gedaan. Hoe pakken we dit aan? Hoe waarborgen we het reizigersbelang en hoe beheersen we de risico’s? Oud-directeur Jan Zaaijer van Veolia (voorheen de BBA) legt het uit.

Lees hieronder zijn opiniestuk.

OPINIE – In opdracht van de regering hebben drie adviesbureaus zich gebogen over de effecten van het vierde spoorwegpakket van de EU op het Nederlandse personenvervoer op het spoor. Hun rapport, dat behoorlijk goed leesbaar is, heet ‘Quick Scan Impactanalyse van het Vierde Spoorwegpakket’. Met dat vierde spoorwegpakket wil het bestuur van de EU komen tot één Europese ruimte voor spoorvervoer. Dat is nodig omdat het spoorvervoer voortdurend marktaandeel verliest ten gunste van het autovervoer. Men wil het spoorvervoer aantrekkelijker maken voor de reiziger en efficiënter, zodat het zich beter kan handhaven.

Concurrentie

Concurrentie is de sleutel naar beter en efficiënter vervoer. Dat betekent meer vervoerders op het hoofdrailnet. De drie adviesbureaus onderscheiden drie mogelijkheden: regionale verkaveling, verkaveling per product (hoge snelheidstrein, sneltrein, stoptrein) en verkaveling in corridors. Een corridor is een lange afstandsverbinding, met toevoerlijnen, die wordt bediend met verschillende producten. De kavels zullen worden aanbesteed. Het aardige van het rapport is dat alle drie mogelijkheden uitvoerbaar worden geacht. Het gaat erom wat het beste is.

Regionale verkaveling is geschikt voor een regionale vervoersbehoefte. Op het hoofdrailnet heb je lange afstandsverbindingen. Regionale verkaveling zou deze lange afstandsverbindingen onderbreken en is daarom niet in het belang van de reizigers. De huidige regionale netten zijn een succes. Misschien is een regionale kavel Noordelijk Noord-Holland nog mogelijk, maar we gaan het hoofdrailnet verder niet regionaal verkavelen.

Samenloop vervoerders

Samenloop van verschillende vervoerders op het spoor is bij ons goed mogelijk omdat de railinfrastructuur concurrentieneutraal wordt beheerd. In een verkaveling per product is er veel samenloop. Op dezelfde verbinding, vaak op hetzelfde spoor, rijdt een van de vervoerders de sneltrein en een andere de stoptreinen. In deze situatie heeft een verstoring bij een van de vervoerders veel invloed op het vervoer van de andere. Concurrentie betekent dat we de prestaties van de vervoerders willen vergelijken. Dat is in deze verkaveling minder goed mogelijk.

Samenloop komt ook voor in een verkaveling in corridors, maar veel minder dan in een verkaveling per product. Treinomlopen en personeel worden op een corridor geconcentreerd, waardoor storingen niet ‘uitwaaieren’ over het landelijke net. De verantwoordelijkheid van de vervoerder voor de kwaliteit van het vervoer is zichtbaar voor de reiziger. Er zijn in deze verkaveling geen onderbrekingen van de lange afstandsverbindingen.

Transitie

Bij het invoeren van concurrentie op het hoofdrailnet schuilen de voornaamste risico’s in de overgang van het huidige naar het toekomstige systeem, de zogenaamde transitie. Grondige voorbereiding en ruim voldoende tijd voor de implementatie van besluiten zijn nodig om de risico’s te beheersen.

Wat we ook nodig hebben is een capabele projectleider die zich boven de materie weet te verheffen. Het corridormodel verkleint de risico’s van de transitie omdat het geschikt is voor een geleidelijke overgang. We beginnen met één corridor, doen ervaring op en gaan verder met de volgende. Het corridormodel is ook handig bij de invoering van technische vernieuwingen, het verrichten van groot onderhoud en ‘mid-life updates’. Deze projecten kunnen verdeeld worden per corridor en zijn daardoor beter beheersbaar.

Verkaveling in corridors

We moeten, als leidend beginsel, kiezen voor een verkaveling in corridors. Hier en daar zullen productgerichte correcties nodig zijn. Zo’n verkaveling is in het belang van de reiziger en kan leiden tot een robuust systeem van concurrerend vervoer, dat gefaseerd wordt ingevoerd.

Jan Zaaijer

Lees ook:

• ‘Corridor op hoofdrailnet openstellen voor concurrentie’
• Europees Parlement: Nederlandse spoor niet opknippen
• Besluit Europees Parlement eerste stap naar betere reizigersbescherming
• Europees Parlement wil geen verplichte aanbesteding reizigersvervoer
• Tweede Kamer negatief over EU-plannen liberalisering spoor
• Opknippen spoornetwerk leidt niet tot vaker overstappen