Onderzoek naar voortbestaan hoofdrailnet

Een onderzoek naar vier toekomstscenario’s voor de mate van marktwerking op het Nederlandse spoor moet uitwijzen of het hoofdrailnet na 2024 nog wel blijft bestaan of dat het spoor zal worden aanbesteed. Tevens moet dit onderzoek concluderen of de HSL Zuid nog wel onderdeel moet uitmaken van het hoofdrailnet en in hoeverre het mogelijk is om NS en ProRail weer onder één paraplu te brengen. Dit blijkt uit de onderzoeksopdracht die staatssecretaris Sharon Dijksma naar de Tweede Kamer heeft gestuurd. 

De komende paar maanden wordt er onder leiding van twee onafhankelijke onderzoeksleiders een onderzoek uitgevoerd naar de ordening op het Nederlandse spoor. Dit onderzoek moet een antwoord geven op de vraag hoe in Nederland goed en betaalbaar spoorvervoer kan worden gerealiseerd en welke vorm van marktwerking hier het beste voor geschikt is. Daarvoor wordt gekeken naar vier verschillende toekomstscenario’s, van onderhands gunnen tot volledig openbaar aanbesteden.

Gevolgen NS

Dit onderzoek kan grote gevolgen hebben op de positie van NS op het Nederlandse spoor. Het is namelijk mogelijk dat NS het vervoer op het hoofdrailnet gewoon onderhands gegund blijft krijgen – al kan de grootte van het hoofdrailnet flink wijzigen – maar de Nederlandse vervoerder kan ook zijn huidige positie op het spoor volledig kwijtraken. In slechts twee van de vier scenario’s die worden onderzocht, blijft sprake van een onderhandse gunning aan NS. Eén van die scenario’s – waarbij het gehele spoornetwerk onderhands gegund wordt aan NS – zal in de uitwerking tegen Europese wetgeving aanlopen.

In de twee andere scenario’s onderzoekt het kabinet de gevolgen wanneer het hoofdrailnet volledig wordt aanbesteed en zelfs een optie waarin het hele spoor in meerdere kavels wordt opgedeeld en zo openbaar wordt aanbesteed. In deze situaties mag NS nog wel meedingen naar de concessies, maar mogen ook andere partijen, zoals Arriva en Connexxion, een bod uitbrengen.

HSL Zuid en ProRail

Het kabinet heeft de onderzoekers ook opdracht gegeven speciale aandacht te besteden aan de HSL Zuid. Er wordt al langer getwijfeld of de HSL Zuid wel deel moet uitmaken van het hoofdrailnet, omdat de prestaties van NS op dit traject nogal te wensen overlaten. De parlementaire enquêtecommissie Fyra concludeerde dat het huidige vervoer op de HSL Zuid onder de maat was, wat een van de redenen is dat nu dit onderzoek wordt uitgevoerd. Wanneer de onderzoekers concluderen dat de HSL moet worden aanbesteed, kunnen ook andere vervoerders dan NS hierop rijden. Arriva roept al jaren sneller hogesnelheidstreinen te kunnen inzetten op dit traject.

Opvallend aan het onderzoek is dat er ook gekeken zal worden naar de mogelijkheden om de NS en ProRail weer onder één paraplu te brengen. Dit is via Europese wetgeving toegestaan, mits er strikte boekhoudkundige scheiding blijft bestaan. Momenteel bevindt ProRail zich in een traject, waarbij staatssecretaris Dijksma ProRail wil onderbrengen bij het ministerie. Zo wil Dijksma meer controle uitoefenen op de infrabeheerder. Wel wordt in de opdracht gesteld dat het onder één paraplu brengen van de twee partijen louter nut heeft wanneer NS het hoofdrailnet onderhands gegund krijgt. Als het spoornetwerk wordt aanbesteed, is dit niet logisch en daarom moeten de onderzoekers ook kijken naar andere manieren om samenwerking tussen de vervoerders en de infrabeheerder goed te organiseren.

ProRail

Tot nog toe leek de Nederlandse overheid geen interesse te hebben in verregaande marktwerking op het spoor. Nederland was meestal een fanatieke pleiter bij het Europese Parlement voor keuzevrijheid tussen het onderhands gunnen van contracten in het treinvervoer en openbare aanbestedingen. De Nederlandse overheid wilde bovendien niet dat de maximumomvang van de vervoersconcessies wordt beperkt, zoals het Europese Parlement in eerste instantie wilde. Dit kan echter wel het resultaat zijn van het huidige onderzoek.

Overigens gaat een eventuele nieuwe ordening pas in nadat de huidige concessie van NS op het hoofdrailnet afloopt. Voor de periode 2015-2025 is het hoofdrailnet namelijk onderhands gegund aan NS. Behalve advies over de ordening, kijken de onderzoekers ook naar de mate van sturing door de overheid, de positie van stations en naar de juiste prikkels om de vervoerder te kunnen aansporen. Staatssecretaris Sharon Dijksma van IenM verwacht uiterlijk in maart 2017 de resultaten van dit onderzoek te kunnen presenteren.

Scenario’s

De vier scenario’s zijn:

1. Onderhandse gunning van het vervoer over het gehele spoornetwerk aan NS. In dit scenario worden alle gedecentraliseerde treindiensten weer gecentraliseerd en wordt het gehele spoornet onderhands gegund aan NS.
2. Onderhandse gunning van het vervoer op een hoofdrailnet aan NS en openbare aanbesteding van de gedecentraliseerde treindiensten waarbij gevarieerd wordt in de omvang van het hoofdrailnet.
3. Openbare aanbesteding van het vervoer op een hoofdrailnet en van de gedecentraliseerde treindiensten aan (private) vervoersmaatschappijen waarbij gevarieerd wordt in de omvang van het hoofdrailnet.
4. Openbare aanbesteding van het vervoer op het gehele spoornetwerk dat in meerdere kavels is opgedeeld aan (private) vervoersmaatschappijen.

Van al deze scenario’s moeten ook uitgebreid de gevolgen worden onderzocht, zoals de effecten voor de reiziger, de uitvoerbaarheid van deze scenario’s wat betreft aansluitingen en complexiteit en de kosten hiervan.

Verder wordt er rekening gehouden met twee moties die onlangs zijn ingediend, waarin de regering werd verzocht om te kijken hoe toekomstbestendig alle NS-activiteiten zijn door van de huidige vervlechting van die activiteiten. Tweede Kamerleden Carla Dik-Faber en Duco Hoogland dienden een motie in waarin ze de regering verzochten alle voor- en nadelen van de huidige positionering van NS in kaart te brengen en daarbij rekening te houden met mogelijke optimalisaties en alternatieven. Ook de positionering van spoorbedrijven in andere EU-lidstaten moest bij dit onderzoek worden betrokken. Deze moties zullen worden behandeld in dit onderzoek naar de ordening van het spoor.

Lees ook: FNV: NS lijkt in verkoop te worden gezet