‘Laat onafhankelijke partij adviseren over onderhandse gunning spoorvervoer’

Een onderhandse gunning voor het spoorvervoer is vanaf 2023 alleen nog maar mogelijk als dit aantoonbaar zorgt voor betere prestaties voor reizigers. Dat is moeilijk vast te stellen. Daarom moet in overweging genomen worden om een onafhankelijke instantie voorafgaand aan een gunning advies te laten geven over het besluit. Dat schrijft de Autoriteit Consument en Markt (ACM) aan het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat in een uitvoerings- en handhavingstoets op het wetsvoorstel ter implementatie van het Vierde Spoorwegpakket.

ACM heeft op verzoek van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat een uitvoerings- en handhaafbaarheidstest laten uitvoeren naar de implementatie van het Vierde Spoorpakket. Onderdeel van dat Vierde Spoorpakket is de wens om de markt voor het binnenlands personenvervoer per spoor open te stellen, zoals dat nu het geval is voor het internationale personenvervoer en voor het spoorgoederenvervoer.

Onderhandse gunning

Een onderhandse gunning aan een vervoerder zal altijd mogelijk blijven, mits wordt voldaan aan een aantal voorwaarden. Eén daarvan houdt in dat dit onderhands gegunde contract aantoonbaar tot betere prestaties moet leiden. Het Vierde Spoorpakket stelt dat elke lidstaat een onafhankelijk orgaan moet aanwijzen die de onderhandse gunning beoordeelt op basis van een aanvraag van een belanghebbende.

In het huidige Nederlandse wetsvoorstel zou die taak automatisch vallen op schouders van de civiele of bestuursrechter. Een onderhandse gunning is altijd vatbaar voor bezwaar en beroep. ACM is echter van mening dat het veel slimmer is om een onafhankelijke organisatie met die taak te belasten, omdat zo’n organisatie vooraf een oordeel kan vellen.

“Deze instantie zou op basis van kennis van de spoormarkten een oordeel kunnen vormen of het besluit tot onderhandse gunning met de bijbehorende prestatievoorschriften tot betere prestaties leidt”, aldus de mededingingsautoriteit. ACM biedt aan om die adviesrol zelf te vervullen als daar behoefte aan zou zijn.

Prestatieafspraken

Een onafhankelijke partij met kennis van de spoormarkt zou ook objectief kunnen kijken naar de prestatievoorschriften die bij de onderhandse gunning horen. Het accent moet daar liggen op de stiptheid van de de diensten, de frequentie van het verkeer, de kwaliteit van het materieel en de vervoerscapaciteit. Die moeten nog wel worden ingevuld, zodat ook duidelijk is hoeveel stipter het vervoer moet worden uitgevoerd. Bovendien mogen er nog aanvullende criteria worden gesteld.

“De prestatievoorschriften moeten meetbaar, transparant en controleerbaar worden vastgesteld”, aldus ACM.  Daarbij zou dit instituut ook advies kunnen geven over de naleving van prestatieafspreken en daarop de controlerende functie uitoefenen. Het Vierde Spoorpakket vraagt in een onderhands gegund contract om doeltreffende en afschrikwekkende maatregelen, die opgelegd kunnen worden als de vervoerder tekort schiet.

Open toegang

ACM meent dat onafhankelijk advies over een onderhandse gunning het spoorvervoer ten goede komt, maar ook zonder die instantie is het de implementatie van de bepalingen uit het Vierde Spoorpakket uitvoerbaar. Dat is niet het geval bij het recht op open toegang. Door het Vierde Spoorpakket krijgen alle spoorvervoerders vanaf 2020 recht om binnenlands personenvervoer per spoor uit te voeren, zonder dat hierbij sprake is van een openbaar dienstcontract.

Maar als het hier gaat om openbaar vervoer, is dit op basis van de Wet personenvervoer 2000 verboden. ACM twijfelt echter over de wijze waarop het moet omgaan met vervoer dat niet is aan te merken als openbaar vervoer. De mededingingsautoriteit wil graag dat verduidelijkt wordt wat dit recht op open toegang precies inhoudt en wat dus ook de beperkingen zijn waarnaar gekeken moet worden. “In het oordeel van ACM is het wetsvoorstel met de wijze waarop het recht op open toegang is geïmplementeerd niet uitvoerbaar”, aldus de mededingingsautoriteit.