‘Cijferwerk over het OV is vaak misleidend’

Het droge cijfermateriaal dat wordt gepubliceerd over het OV, komt lang niet altijd overeen met de realiteit. Het aantal klachten over volle treinen daalt weliswaar in vergelijking met vorig jaar, maar het is nog altijd heel druk in de Nederlandse treinen. Het GVB zegt een reizigersgroei op te merken, maar vergeet daarbij dat het aantal reizigers in Amsterdam flink gedaald is in vergelijking met het aantal reizigers in de jaren ’90. Rikus Spithorst van de Maatschappij voor Beter OV roept vervoerders op cijfers over het OV met een flinke korrel zout te nemen.  

COLUMN – Een veelgehoord commentaar is dat je met statistieken altijd wel op een of andere manier je gelijk kunt halen. Een beetje cherrypicking en hopla, daar is je op het eerste oog geheel accurate grafiekje. Ziezo: bewijs geleverd. Daarom ben ik niet zo erg gecharmeerd van droog cijfermateriaal, zoals wordt verstrekt door marketeers, statistici en boekhouders. Onlangs hoorde ik op een congres hoe meermalen de plank werd misgeslagen.

Kostendekkend

Schiphol werd vergeleken met ProRail: Schiphol is wél kostendekkend (lees: zonder Rijksbijdrage). Als zodanig is dat waar. Maar daarbij moet wel worden opgemerkt dat alle winkels in de terminals voor de luchthaven een enorme bron van inkomsten zijn. Wanneer de winkels op de Nederlandse treinstations in financiële zin niet aan de NS, maar aan ProRail ten goede zouden komen, dan zou het zomaar kunnen dat ProRail dan “kostendekkend” is. Ik eet mijn hoed op als dat niet zo is.

Ik zag een staafdiagram. Rijkssubsidie per kilometer spoor, gerangschikt naar land. Flauwekul! Want waar het natuurlijk om moet gaan, is de Rijksbijdrage per treinkilometer, of liever nog per reizigers- en tonkilometer. Want dáár gaat het uiteindelijk om. Een stuk rail is geen doel, maar slechts een middel.

Er werd gepleit voor invoering van elektrische bussen in het stedelijke OV, ter vervanging van railgebonden modaliteiten. Want rails kosten geld. Boekhoudkundig helemaal waar… Maar of de aanleg en het onderhoud van asfaltwegen en vrije busbanen nu opeens gratis zijn…

Reizigersgroei

Cijfers lijken soms te worden gebezigd door mensen die erg kort van memorie zijn. Het GVB en zijn opdrachtgever zijn trots. Afgelopen jaar is het aantal reizigers gegroeid. Fantastisch, zou je denken. Maar vergeleken met het reizigersvervoer rond de eeuwwisseling, blijft het GVB daar behoorlijk onder steken, ondanks de toename van het aantal inwoners van, en bezoekers aan Amsterdam. Dus wat zo op het oog een mooi cijfermatig resultaat is, valt in de praktijk behoorlijk tegen.

Klachten

En kijk naar de NS en Reizigersvereniging ROVER, die in koor roepen dat het aantal klachten over uitpuilende treinen lichtjes is afgenomen. Da’s mooi, zou je denken. Maar wat die cijfers niet zeggen, is dat er vorig jaar ook al heel veel over afgeladen treinen werd geklaagd. Mensen geven de moed op en houden op met het indienen van de zoveelste klacht. Dus het feit dat het aantal klachten lichtjes daalt, zegt niets over het feit dat het aantal klachten van veel te veel is gedaald tot veel te veel. De rapportcijfers van Jantje gaan vooruit. Prachtig. Stond hij de vorige keer gemiddeld op een 3,4, staat hij nu op een 3,6 gemiddeld. Hoera! Bravo!

Of de NS en het GVB, die het reizigersaanbod durven te beschrijven met zo-en-zoveel zit/staanplaatsen. Welja, gooi de zitplaatsen en de staanplaatsen maar op één hoop. Alsof het de reiziger niet uitmaakt of hij kan zitten of moet staan.

Spitskorting

En kijk nou eens naar dat gedoe over dat reizen met korting, deels in de spits. De NS heeft bedacht dat je, als je je reis in de spits begint, je na de spits met je chipkaart niet kan uitchecken en goedkoop weer inchecken. Toen ik aan de NS vroeg, hoe dat zit met aantallen gedupeerde reizigers, kreeg ik te horen dat dit voordeliger uitpakte dan een systeem waarbij men als men zijn reis voor de spits begint, en op sommige onhandig ingedeelde stations toevallig in de spits moet uit- en weer inchecken, men dan die korting kwijt raakt.

Ik snap dat het voor veel lezers drie keer opnieuw lezen vergt om dit hopeloos ingewikkelde tariefgedoe te doorgronden. Maar los daarvan: deze cijfermatige informatie zegt niets over het feit dat het voor de kortingsreiziger allemaal het handigste en voordeligste was, toen het gemankeerde OV-chipkaart-systeem nog niet was ingevoerd, en stations door bouwkundige blunders tot verplicht uit- en inchecken onderweg leidden.

Ondeugdelijk gegoochel

U ziet: zomaar wat voorbeelden van ondeugdelijk gegoochel met cijfers. Ik roep alle vervoerders en hun opdrachtgevers op, al dat cijferwerk nu eindelijk eens met een flinke korrel zout te nemen, en vooral over te gaan op het gebruik van gezond verstand. Inderdaad: nadenken is ingewikkelder dan een beetje dommig optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en delen. Maar iedere vervoerder en OV-autoriteit die dat wil, stel ik graag mijn botte hersens in bruikleen ter beschikking. Mijn bijdehante praatjes krijgt u er gratis bij.

Rikus Spithorst is voorzitter van de Maatschappij voor Beter OV